واکسیناسیون عملی واجب برای پیشگیری از مبتلا شدن گوسفندان و سایر دام های دامپروران از بیماری های مختلف محسوب می شود که باید به صورت مستمر، اصولی و طبق یک برنامه مشخص انجام آن توسط دامداران پیگیری شود. با توجه به اینکه بیمار شدن هریک از دام های زنده گله، خطر مسری بودن و ابتلای سایر دام ها را به همراه دارد، فرد دامپرور برای کاهش احتمال این موضوع باید تمامی این حیوانات را بر طبق یک برنامه زمانی مدون واکسینه نماید زیرا به هر حال در صورت بروز این بیماری ها، کسب و کار دامپروری با خسارات مالی و زمانی زیادی روبه رو خواهد شد.
اهمیت واکسیناسیون گوسفند و دام زنده :
مقابله با انواع بیماری های واگیردار، کاهش تلفات دامی، ارتقا سطح بهداشت جامعه و حفظ کیفیت فراورده های دامی از مهم ترین دلایل اهمیت واکسیناسیون گوسفند و دام های زنده به حساب می‌آیند. به خاطر همین دلایل ذکر شده به نوعی این کار جزو جدایی ناپذیری از برنامه مدیریت و بهداشت گله در مجمتع های دامپروری محسوب می‌شود.
این کار دو جنبه مثبت برای گله داران به همراه دارد:
- مقاوم سازی، ایمن سازی و جلوگیری ازشیوع بسیاری از بیماری های خطرناک برای دام های زنده
- به وجود آمدن سطح ایمنی و مقاومت نسبی برای دام هایی که هنوز متولد نشده‌اند.
در خصوص مورد دوم باید به این موضوع اشاره کرد که از آنجایی که نمی توان بره ها، گوساله ها و بزغاله ها را از همان بدو تولد واکسینه نمود و همچنین ممکن است این حیوانات تازه متولد شده دچار بیماری های مختلفی شوند می‌توان مادرشان را از قبل تولد ( البته با مشورت دامپزشک ) واکسینه نمود و بعدا پادتن ها ساخته شده در بدن مادر از طریق آغوز به بدن آنها منتقل شود.
شرایط و چگونگی واکسینه نمودن انواع دام مثل گوسفند و گاو :
برای افزایش اثر بخشی واکسن ها باید یکسری شرایط مهم برای واکسیناسیون گوسفند و سایر دام های زنده در نظر گرفته شود از جمله این شرایط می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- عمل به واکسیناسیون بر طبق یک برنامه زمانی (برای کسب موفقیت هرچه بیشتر این عمل، باید زمان شیوع انواع مریضی های بومی و فصلی شناسایی شود و قبل از بروز آنها به این برنامه عمل کرد)
- مصرف و تزریق واکسن بر اساس یک دز مشخص (مصرف کم، ایمنی لازم را به وجود نمی آورد و همچنین مصرف زیاد نیز می تواند عوارض مختلفی را همراه داشته باشد)
- برای حمل واکسن باید همواره محیط نگهداری از دمای مناسب برخوردار باشد از این رو باید از محفظه هایی مانند فلاسک برای این امر استفاده کنید.
- به هیچ وجه نباید از سرنگ و سر سوزن نامناسب استفاده کرد، چون سبب ایجاد واکنش های بافتی در ناحیه تزریقی خواهند شد. از این رو توصیه می‌شود، از سرنگ های یکبار مصرف استفاده کنید. چنانچه امکان تعویض مکرر سرنگ وجود نداشت حتی الامکان سر سوزن ها را به صورت مداوم تعویض نمایید.
- نگهداری واکسن از زمان تولید در مکانی مناسب ( نگهداری به دور از نور خورشید و یخچال باید صورت گرفته باشد و باید توجه داشته باشید که واکسن های مایع شکل نباید فریز شوند )
- خرید و تهیه واکسن از مراکز معتبر
- ایجاد و ساخت یک جایگاه مناسب برای استفاده در مواقعی مانند واکسیناسیون که از نور کافی، تهویه مناسب، دما متعادل و … برخوردار باشد. این کار به ایجاد اثر بخشی هرچه بیشتر کمک می کند.
- بررسی تاریخ انقضای واکسن‌های مصرفی برای گله گوسفندان، بزها و گاوها (به جد توصیه می شود از مصرف واکسن تاریخ گذشته امتناع کنید)
- کسی که اقدام به واکسینه نمودن دام ها می‌کند باید در این کار از مهارت، دانش و تجربه کافی برخوردار باشد و کلیه پروتکل های بهداشتی که برای این امر ضروری است را رعایت نماید.
- مناسب ترین ناحیه تزریق واکسن نواحی بدون پشم پاهای جلو و گردن است.
- محل ترزیقاتی داروهایی مثل واکسن بر روی کیفیت گوشت و پوست تولیدی دام هایی مثل گوسفند اثر گذار است.
واکسن زدن به دام زنده
واکسیناسیون گوسفندان:
نکاتی مهم در خصوص اصول واکسیناسیون گله:
- باید بدانید که مصرف برخی از واکسن ها اثر مخربی بر سلامت دام‌های آبستن ایجاد می‌کنند. از این رو برای واکسن زدن به این گونه حیوانات باید با دامپزشک مشورت کنید.
- از مصرف واکسن هایی که به صورت نیمه مصرف شده اند ،پرهیز کنید. چون احتمال آلوده شدن آنها در اثر مجاورت با هوای بیرونی وجود دارد.
- به هیچ وجه نباید وسایلی نظیر سرنگ، سرسوزن و حتی ظروف واکسن ها را در محوطه دامداری رها کنید. جمع آوری نکردن و عدم معدوم سازی اینگونه وسایل خطر بروز برخی از بیماری ها و عوارض زیست محیطی را به همراه دارد.
- در هنگامی کشیدن واکسن و یا حتی سایر دارو های تزریقی از ظرف آن، باید از سر سوزن تمیز استفاده شود و همچنین به هیچ وجه نباید سوزنی که با آن تزریق انجام می‌شود را به دلیل احتمال انتقال میکروب از بدن دام به ظرف، دوباره وارد ظرف واکسن کرد.
- سر سوزن باید بر اساس شرایطی مانند نوع دام، جثه، سن و خود واکسن تزریقی از نظر شماره ای، اندازه مناسب داشته باشد. از کوچک ترین سایز سوزن که بتواند عملکرد مناسبی هم داشته باشد باید استفاده شود.
- علاوه بر سرسوزن، سرنگ مصرفی نیز در صورتی که از نوع اتوماتیک باشد، باید بعد از هر بار مصرف تمامی بخش های آن با آب مقطر ضدعفونی و سپس خشک شود.
- واکسینه نمودن میش ها آبستن تا حدود 3 ماه اول آبستنی خطراتی را به همراه دارد.
با وجود بررسی ها و آزمایش های متداول بر روی واکسن ها در زمان تولید و گرفتن تاییدیه نداشتن عوارض و یا حداقل کم عوارض بودن، اما ممکن است استفاده از این محصولات عوارضی را مانند افزایش دمای بدن، قرمزی و تورم ناحیه تزریق، کم اشتها شدن و … را به همراه داشته باشد. شدت این عوارض ممکن است بیشتر نیز شود که باید حتما از دامپزشک برای حل این مشکل کمک بگیرید.
ایجاد چنین عارضه‌هایی می‌تواند طبیعی و یا غیر طبیعی و نامطلوب تلقی شود. برخی از مهم ترین عواملی که سبب چنین مشکلی می شوند عبارتند از:
- خطای نیرو انسانی در هنگام تزریق مانند استفاده آلوده کردن سرنگ و سوزن، آبستن بودن دام، انتخاب نادرست محل تزریق و … .
- ناسازگار بودن واکسن و عوارض خود واکسن
- استرس داشتن دام و یا بیمار بودن در هنگام واکسن زدن
- برای جلوگیری از بروز مشکل جدی تر بعد از واکسینه نمودن دام، بهتر است حدود یک ساعت پس از این کار دام‌های گله خود را تحت نظر داشته باشید.
مهم ترین واکسن های مصرفی در دامداری و دامپروری:
واکسن تب برفکی که حدود هر 6 ماه یکبار
واکسن بروسلوز ( تب مالت )
واکسن قانقاریا
واکسن شاربن هر ساله به دام هایی که بیشتر از 3 ماه سن دارند تزریق می شود .
واکسن آبله که حدود شش ماه تا یکسال ایمنی ایجاد می کند و زیر جلدی تزریق می شود و در هنگام پایان آبستنی نباید مصرف شود .
واکسن آگالاکسی
واکسن تیلریوز
انواع روش های واکسینه نمودن دام زنده عبارتند از :
- روش خوراکی
- مالشی بر روی پوست
- روش تزریقی
- تنفسی (اسپری)
چگونگی تزریق واکسن دام زنده
برای تزریق واکسن به گوسفندان و دیگر دام های زنده باید در پیدا نمودن نقطه مناسب محل تزریق و همچنین زمان بندی برای این کار دقت لازم را داشته باشید.
همچنین توجه داشته باشید که زمان مناسب برای واکسینه نمودن گوسفند معمولا بعد از پشم چینی گوسفندان می‌باشد.
حتما محل واکسینه نمودن دام را تمیز و خشک نمایید. در ضمن بهتر است که از روش تزریق زیر پوستی واکسن به دلیل آسیب کم تر به بافت ماهیچه ای، استفاده شود.
به دلیل احتمال انتقال باکتری ها و میکروب ها به بدن دام، هرگز به گوسفند و دیگر دام های زنده خیس و گل آلود واکسن تزریق نکنید.
ابزارهای لازم جهت واکسن زدن به دام زنده :
شخصی که قصد واکسینه نمودن گله را دارد باید ابتدا از یکسری تجهیزات مانند موارد زیر برخوردار باشد :
ماسک، دستکش، کفش مناسب، عینک، جعبه کمک های اولیه، مواد ضدعفونی کننده، پنبه، سرنگ و سرسوزن به میزان لازم، ویال حاوی آنتی هستامین در صورت بروز حساسیت، ظرفی که قابلیت نگهداری در دمای مناسب واکسن ها را داشته باشد، قطره چکان و حلال نیز از دیگر وسایل لازم برای این عمل محسوب می‌شوند.
برخی دیگر از مهم ترین نکات واکسیناسیون گوسفند و بز :
در هنگام فرارسیدن زمان واکسیناسیون به هیچ عنوان این عمل را به تاخیر نیاندازید و تعلل نکنید.
حتما ظروف خالی واکسن ( شیشه ، پلاستیک ) را بعد از اتمام به صورت درست معدونم نمایید.
در بعضی از مجتمع های نگهداری دام زنده از سرنگ و سرسوزن های فلزی که قابلیت مصرف مجدد را دارند استفاده می‌کنند همانطور که ذکر شد این روش توصیه نمی شود اما چنانچه قصد استفاده از این نوع سرنگ ها را دارید حتی الامکان آن را به وسیله اتوکلاو و یا بیست دقیقه جوشاندن در آب استریل نمایید.
قبل از مصرف ظرف حاوی واکسن را از طریق تکان دادن به خوبی مخلوط نمایید.
سعی کنید میزانی از واکسن را تهیه نمایید که در همان روز واکسیناسیون مصرف شود و برای دفعات بعدی این مقدار به دلیل امکان فاسد شدن ، باقی نماند .
تاریخ انقضا واکسن را حتما چک کرده و از مراجع رسمی این محصول را تهیه نماید.
واکسن را طبق دستور دامپزشک تزریق نمایید و سلامت دام از قبل بررسی کنید.
سخن آخر:
امید است که روز به روز دامداران هر چه بیشتر با فواید استفاده از روش های نوین دامپروری، مانند عمل به برنامه واکسیناسیون آشنا شوند. برای رسیدن به این هدف تنها راه کاربردی آموزش اصولی دامپروری است، که باید به صورت جدی تر پیگیری شود.
