قربانی از کهن‌ترین آیین‌های عبادی در تاریخ ادیان الهی است، اما در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان نمادی از بندگی و تقرّب به خداوند شناخته می‌شود. قرآن کریم بارها به این سنت اشاره کرده و هدف آن را نه خون و گوشت حیوان، بلکه اخلاص و نیت انسان دانسته است. پیامبران و پیشوایان دینی نیز بارها مردم را به انجام قربانی برای ابراز شکرگزاری، یاری نیازمندان و یادآوری تسلیم در برابر امر الهی توصیه کرده‌اند. از همین رو، سنت قربانی در میان مسلمانان تنها یک عمل نمادین نیست، بلکه مدرسه‌ای برای پرورش روح، تقویت پیوندهای اجتماعی و تجربه حس واقعی بخشش است. در این مطلب، ضمن بررسی فلسفه و حکمت قربانی، به انواع آن و جایگاه شرعی این عمل پرداخته می‌شود تا هم بُعد دینی روشن‌تر گردد و هم کاربرد آن در زندگی امروز بهتر درک شود.
اگر قصد خرید گوسفند زنده برای قربانی کردن از بهترین نژادها و با مناسب ترین قیمت و خدمات از جمله ارسال و ذبح رایگان را دارید می توانید با شماره‌های زیر تماس بگیرد.
شماره های تماس :
حکمت قربانی چیست؟
قربانی در فرهنگ اسلامی تنها یک عمل ظاهری نیست، بلکه عبادتی است که ریشه در سنت‌های الهی دارد و هم جنبه فردی و هم اجتماعی آن پررنگ است. هرگاه انسانی شتر، گاو، گوسفند یا بز را به نیت قربت به خداوند متعال ذبح می‌کند، در حقیقت عملی عبادی انجام داده است که بر پایه ایمان و اخلاص بنا شده. قرآن کریم در سوره کوثر با فرمان «فصل لربک وانحر» پیامبر اکرم(ص) را به نماز و قربانی دعوت می‌کند تا نشان دهد این عمل در امتداد بندگی و شکرگزاری قرار دارد. مفسران واژه «نحر» را ویژه ذبح شتر دانسته‌اند و علت ذکر آن را برتری کمّی گوشت این حیوان برای تقسیم میان فقرا عنوان کرده‌اند، زیرا در آن زمان، قربانی شتر می‌توانست نیاز افراد بیشتری را برطرف کند.
از سوی دیگر، قربانی یادآور آزمون بزرگ حضرت ابراهیم(ع) است که مأمور شد فرزند خود را در راه خدا قربانی کند و با تسلیم محض در برابر فرمان الهی، از این امتحان الهی سربلند بیرون آمد. از همین رو، هر بار که مسلمانان قربانی می‌کنند، در واقع به آن خاطره تاریخی و پیام عظیم ایمان، تسلیم و توکل اقتدا می‌نمایند.
حکمت دیگر قربانی در بعد اجتماعی آن نهفته است. ذبح دام به نیت قربانی، فرصتی برای اطعام نیازمندان و خوشحال کردن فقراست؛ اقدامی که پیوند برادری و همدلی در جامعه اسلامی را تقویت می‌کند. بخشش بخشی از دارایی، نه تنها دل تهیدستان را شاد می‌کند، بلکه جامعه را به هم نزدیک‌تر و روح تعاون را زنده نگه می‌دارد.
درباره قربانی عقیقه گوسفند اینجا بیشتر بخوانید.
حکم قربانی چیست؟
قربانی کردن در شریعت اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد؛ گاهی به عنوان یک سنت مؤکد مطرح می‌شود و در برخی شرایط، صورت واجب به خود می‌گیرد. اصل عمل قربانی برای عموم مسلمانان، به‌ویژه در روز عید قربان، مستحب است و ثواب بسیاری دارد. اما سه موقعیت روشن وجود دارد که در آنها قربانی بر فرد واجب می‌شود و ترک آن جایز نیست:
- هنگام حج تمتع و برخی مناسک حج: برای زائران خانه خدا، پس از انجام اعمالی مشخص در منا، قربانی کردن حیوانی مانند گوسفند یا شتر، بخشی از فریضه حج به شمار می‌رود و بدون آن، حج ناقص خواهد بود.
- در صورت نذر یا عهد: اگر فردی با نذر یا عهد بر خود الزام کند که حیوانی را به نیت قربانی ذبح نماید، وفای به این عهد واجب می‌شود و باید حتماً آن را ادا کند.
- وقتی حیوانی برای قربانی تعیین شود: اگر کسی از پیش دام مشخصی را به قصد قربانی کنار بگذارد، دیگر نمی‌تواند از آن منصرف شود و عمل به این نیت برای او واجب خواهد بود.
بر این اساس، می‌توان گفت حکم قربانی همواره به نیت، شرایط فرد و موقعیت شرعی او بستگی دارد. برای کسی که در حج نیست و نذری نکرده، قربانی عید قربان عملی مستحب و ارزشمند است. اما در سه حالت بالا، این سنت رنگ «وجوب» به خود می‌گیرد و به فریضه‌ای قطعی بدل می‌شود.
- برای خرید خروس سیاه اینجا کلیک کنید.
چه کسانی باید قربانی انجام دهند؟
در نگاه نخست، ممکن است این پرسش پیش بیاید که آیا قربانی برای همه مسلمانان الزامی است یا تنها گروهی خاص موظف به انجام آن هستند؟ پاسخ روشن است: اصل قربانی در عید قربان برای عموم مسلمانان یک سنت مؤکد است و واجب به شمار نمی‌آید، مگر در مواردی که پیش‌تر گفته شد (مانند حج یا نذر). با این حال، انجام قربانی برای کسانی که توان مالی کافی دارند و پس از تأمین نیازهای ضروری خانواده، دارایی مازادی در اختیارشان هست، بسیار توصیه شده است.
از منظر اجتماعی، مسئولیت کسانی که در رفاه بیشتری زندگی می‌کنند سنگین‌تر است؛ زیرا آنان می‌توانند با انجام قربانی، بخشی از گوشت را در اختیار نیازمندان قرار دهند و به این وسیله در شادی و رفاه جامعه شریک شوند. به بیان دیگر، قربانی تنها یک عمل فردی نیست، بلکه یک وظیفه اخلاقی و اجتماعی است که بر دوش توانگران سنگینی بیشتری دارد.
البته کسانی که از نظر مالی در مضیقه هستند و هزینه زندگی‌شان به سختی تأمین می‌شود، مکلف به قربانی نیستند. برای چنین افرادی، نیت خالصانه و دعا و یاد خدا جایگزین ارزشمندی به حساب می‌آید و هیچ الزام شرعی بر دوش آنان نیست. این نکته نشان می‌دهد که قربانی در اسلام نه بار سنگین، بلکه فرصتی برای همبستگی، سخاوت و شکرگزاری است.
شروط حیوان برای قربانی چیست؟
برای اینکه قربانی از نظر شرعی پذیرفته شود، حیوان انتخابی باید چند شرط اساسی را دارا باشد. این شرایط بیشتر در دو محور خلاصه می‌شوند: سن مناسب و سلامت کامل دام. هر یک از این دو شرط، جایگاه ویژه‌ای در فقه اسلامی دارد و رعایت آنها موجب می‌شود عمل قربانی به‌طور صحیح انجام گیرد.
1. شرط سن حیوان
اسلام برای هر نوع دام قربانی حداقل سن مشخص کرده است تا اطمینان حاصل شود حیوان به رشد کافی رسیده و گوشت آن کیفیت لازم را دارد. بر اساس این معیارها:
- شتر باید پنج سال کامل داشته و وارد سال ششم شده باشد.
- گاو و بز باید دو سالشان تمام شده و وارد سال سوم شوند.
- گوسفند نیز باید دست‌کم یک ساله باشد و وارد سال دوم عمر خود گردد.
این حدود سنی باعث می‌شود حیوان از نظر جثه، وزن و سلامت در وضعیتی قرار گیرد که قربانی معنا و فایده کامل داشته باشد.
2. شرط سلامت حیوان
گذشته از سن، دام قربانی باید کاملاً سالم و عاری از نقص‌های ظاهری و بیماری‌های جدی باشد. دام ضعیف یا بیمار، از نظر شرعی برای قربانی پذیرفته نیست. مهم‌ترین مواردی که حیوان را از صلاحیت قربانی خارج می‌کند عبارتند از:
- لاغری شدید به‌گونه‌ای که مغز استخوان تحلیل رفته و توان حیوان از بین رفته باشد.
- نابینایی یا کوری در یک یا هر دو چشم.
- لنگی یا ناتوانی در راه رفتن.
- بیماری‌های آشکار که باعث ضعف شدید حیوان شود.
انتخاب دام سالم، علاوه بر بُعد شرعی، در کیفیت گوشت هم اثر مستقیم دارد و مانع از انتقال احتمالی بیماری به مصرف‌کنندگان می‌شود.
به همین دلیل توصیه می‌شود پیش از خرید دام قربانی، حیوان از نظر وضعیت عمومی بدن، پوست و پشم، چشم‌ها و دندان‌ها به‌دقت بررسی شود. این توجه به جزئیات، هم صحت شرعی عمل را تضمین می‌کند و هم سلامت خانواده و نیازمندانی را که از گوشت آن بهره‌مند می‌شوند، تأمین خواهد کرد.
چه حیواناتی را می تواند قربانی کرد؟
شریعت اسلام برای قربانی، چهار گروه اصلی از دام‌ها را تعیین کرده است: شتر، گاو یا گاومیش، بز و گوسفند. این حیوانات به دلیل ویژگی‌های خاصشان – از جمله قابلیت استفاده گسترده در تغذیه، امکان تقسیم گوشت میان خانواده‌ها و نیازمندان و تناسب با شرایط زیست‌محیطی سرزمین‌های اسلامی – به‌عنوان گزینه‌های اصلی قربانی معرفی شده‌اند.
هر یک از این حیوانات شرایط ویژه‌ای دارند. برای مثال، شتر از دیرباز به عنوان ارزشمندترین حیوان قربانی شناخته می‌شد، زیرا گوشت فراوانی برای تقسیم میان فقرا داشت. گاو و گاومیش نیز از نظر حجم گوشت و قابلیت مشارکت چند خانواده در یک قربانی جایگاه ویژه‌ای دارند. بز و گوسفند هم به دلیل در دسترس بودن و قیمت مناسب‌تر، رایج‌ترین انتخاب مسلمانان در عید قربان به شمار می‌روند.
انتخاب هر یک از این دام‌ها علاوه بر توان مالی فرد، باید مطابق با معیارهای شرعی و فقهی باشد؛ یعنی سن حیوان به حد تعیین‌شده رسیده باشد و از سلامت جسمی برخوردار باشد. در غیر این صورت، قربانی پذیرفته نمی‌شود. بنابراین هنگام تهیه دام قربانی، توجه به این نکات ضروری است تا عمل عبادی با صحت کامل انجام گیرد و هدف اصلی آن، یعنی تقرب به خداوند و کمک به نیازمندان، محقق شود.
زمان قربانی، روز عید قربان چه موقع است؟
آغاز زمان قربانی از صبح روز دهم ذی‌الحجه و پس از خواندن نماز عید است و تا غروب روز سیزدهم ادامه دارد. این روزها که به «ایام تشریق» معروف‌اند، بهترین فرصت برای انجام این عبادت بزرگ به شمار می‌روند. با این حال، برترین زمان قربانی همان ساعات اولیه پس از نماز عید قربان است؛ زمانی که مؤمنان با قلبی خالص به یاد سنت ابراهیمی، دام خود را در راه خداوند ذبح می‌کنند.
مشارکت در قربانی
فقه اسلامی امکان مشارکت چند نفر در یک قربانی را نیز فراهم کرده است. برای مثال، یک شتر یا یک گاو می‌تواند به نیت هفت نفر قربانی شود و برای همه آنان کفایت کند. این شیوه فرصتی فراهم می‌کند تا خانواده‌ها یا گروهی از دوستان به صورت مشترک در ثواب قربانی سهیم شوند. اما در مورد بز و گوسفند، قربانی تنها به نیت یک نفر پذیرفته می‌شود؛ حتی اگر حیوان بسیار چاق و سنگین باشد.
احکامی بهره مندی از حیواناتی مانند گوسفند در مذهب
همانطور که ذکر شد در قرآن کریم و دیگر کتب دینی اسلام و سایر ادیان اشاره های مستقیم و غیر مستقیمی به جانوران مختلف از جمله گوسفند شده است در این منابع به صورت متعدد به منافع این حیوانات، احکام فقهی استفاده از آنها ، و برخی تمثیل های دیگر اشاره شده است.
اگرچه کتب اسلامی مانند قرآن کریم کتاب های جانور شناسی نیستند اما، می توانند به پژوهشگران در زمینه جانور شناسی کمک کنند تا آنها مسیر عبرت آموزی ، نکته آموزی و … را به صورت بهتری طی کنند. در کتب اسلامی اسامی حیواناتی نظیر گوسفند به دو صورت عام و خاص گفته شده است که متخصصان حوزه دین آنها را ذکر کرده اند. در قرآن از گوسفندان و دیگر جانوران به عنوان نعمت های الهی یاد شده است. برخی دیگر از مصادیق یادآوری شده از حیواناتی مانند گوسفند در این کتاب مقدس عبارتند از لزوم عبرت آموزی از زندگی حیوانات ، لزوم شکرگزاری خداوند به دلیل بهره مندی از حیوانات، ذکر حرمت برخی از این جانوران، رفع حرمت در موارد اضطراری ، معرفی حیوانات حلال گوشت ، احکام ذبح و … می باشند.
وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً ۖ نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ ( النحل آیه66 )
بی‌گمان (ای مردمان!) در وجود چهارپایان برای شما (درس) عبرتی است (که در پرتو آن می‌توانید به خدا پی ببرید. چه عبرتی از این برتر که ما) از برخی از چیزهائی که در شکم آنها است، شیر خالص و گوارائی به شما می‌نوشانیم که از میان تفاله و خون بیرون می‌تراود و نوشندگان را خوش می‌آید.
فواید و آداب قربانی برای مرده
قربانی کردن به نیت اموات یکی از سنت‌های پسندیده در فقه شیعه است. وقتی فردی دام قربانی می‌کند و ثوابش را به روح درگذشته‌ای هدیه می‌کند، در واقع نوعی صدقه جاریه به حساب می‌آید و می‌تواند مایه آمرزش و آرامش برای آن روح باشد. آداب آن همانند قربانی معمولی است؛ یعنی انتخاب دام سالم، ذبح شرعی و تقسیم گوشت میان نیازمندان. تنها تفاوت این است که نیت قربانی به جای خود فرد، برای میت قرار داده می‌شود. توصیه شده است گوشت چنین قربانی بیشتر به فقرا و نیازمندان داده شود و صاحب قربانی حتی‌المقدور از آن نخورد تا تمام ثوابش به روح میت برسد.
آیا گوسفند قربانی باید نر باشد؟
در شریعت اسلام، شرط نر بودن حیوان برای صحت قربانی وجود ندارد. هم گوسفند نر و هم ماده در صورتی که به سن لازم رسیده و از سلامت کامل برخوردار باشند، می‌توانند برای قربانی انتخاب شوند. با این حال، در روایات بر این نکته تأکید شده که اگر گوسفند نر، چاق و پرقدرت باشد، فضیلت بیشتری دارد. علت این ترجیح آن است که گوشت بیشتری برای تقسیم میان نیازمندان فراهم می‌شود. بنابراین انتخاب گوسفند ماده هم صحیح است، ولی در شرایط برابر، گوسفند نر برتری دارد.
چه کسانی نباید از گوشت قربانی بخورند؟
اصل بر این است که صاحب قربانی، خانواده او، دوستان و نیازمندان می‌توانند از گوشت قربانی استفاده کنند. اما چند استثنا وجود دارد:
- در قربانی واجب، مانند قربانی حج یا نذری، صاحب قربانی و خانواده‌اش مجاز به خوردن گوشت نیستند و تمام آن باید صدقه داده شود.
- کسانی که قربانی به نیتشان انجام شده و در وصیت‌نامه تأکید شده است تمام گوشت به فقرا داده شود، حق استفاده از آن را ندارند.
- همچنین در برخی فتاوا توصیه شده که اگر قربانی برای اموات باشد، بهتر است تمام گوشت میان نیازمندان تقسیم گردد و خانواده ذابح کمتر از آن استفاده کنند.
آیا کشتن گوسفند گناه دارد؟
کشتن گوسفند یا هر حیوان حلال‌گوشت، زمانی که بر اساس دستور شرعی و برای بهره‌مندی حلال انجام شود، نه تنها گناه نیست بلکه اگر به نیت قربانی در راه خدا باشد، ثواب و ارزش عبادی فراوان دارد. آنچه در اسلام ممنوع و گناه شمرده شده، آزار بی‌دلیل حیوانات، ذبح غیرشرعی یا کشتن موجودات بدون نیاز و هدف مشروع است. بنابراین ذبح گوسفند در چارچوب قربانی، صدقه یا مصرف حلال خانوادگی، عملی مشروع و ارزشمند است. در عین حال اسلام توصیه کرده است که در هنگام ذبح، حیوان آزار نبیند؛ چاقو تیز باشد، دام آب داده شود و از ترساندن سایر حیوانات پرهیز گردد. این‌ها نشان می‌دهد که حتی در کشتار هم حفظ حرمت جانور و رعایت اصول انسانی اهمیت دارد.
نحوه تقسیم گوشت قربانی به چه شکلی است؟
اگر قربانی واجب باشد، مانند قربانی حج یا نذر، استفاده شخصی از گوشت جایز نیست و تمامی آن باید در راه خدا و برای نیازمندان صرف شود. در عین حال، اگر به هر دلیل صاحب قربانی مقداری از آن را مصرف کرد، لازم است معادل آن را صدقه بدهد.
اما در قربانی مستحب که رایج‌ترین آن قربانی روز عید قربان است، تقسیم گوشت به سه بخش توصیه شده است: یک‌سوم برای خانواده، یک‌سوم برای دوستان و همسایگان، و یک‌سوم برای نیازمندان. این تقسیم‌بندی، نمادی از همدلی و گسترش برکت قربانی در جامعه است. فروش گوشت قربانی جایز دانسته نشده و بهتر است تمام آن یا مصرف شود یا در مسیر خیر و احسان توزیع گردد.
مطلب پیشنهادی برای مطالعه: معرفی حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت
