همانطور که بارها توصیه کرده‌ایم به جای اینکه منتظر بمانید تا دام هایی که از آنها نگهداری می‌کنید علائم حاد بیماری را پیدا کنند، بهتره به طور منظم سلامت گله خود را با یک معاینه فیزیکی معمولی ارزیابی کنید.
این کار نه تنها به شما کمک می‌کند که با تمام خصوصیات یک دام سالم آشنا شوید، بلکه باعث جلوگیری از ضرر و زیان های هنگفت تری خواهد شد. طول دوره معاینات گله بستگی به شرایط مختلفی دارد اما هر شش تا هشت هفته یکبار حتما باید این فرایند را اجرا کنید. البته انجام معاینات و بررسی روتین بهداشتی، به معنای عدم توجه روزانه به گله نیست.
تدارکات و ضروریات قبل از معاینه گله گوسفند
پیش از انجام یک معاینه بهداشتی دقیق که باید توسط دامپزشکان یا افراد متخصص و باتجربه انجام شود، جمع آوری هرگونه لوازمی که ممکن است به آن نیاز داشته باشید، ضروری است. دسترسی راحت به هر وسیله‌ای که احتمالاً به آن نیاز دارید، باعث می‌شود که کار معاینه راحت تر انجام شود و مدت زمان این فرایند را به شدت کاهش می‌دهد. برخی از مهم‌ترین لوازمی که باید در طول معاینات گله گاو و گوسفند در اختیار داشته باشید عبارتند از:
- لوازم ثبت مشخصات مثل خودکار و دفتر
- قیچی پشم چینی و قیچی سم چینی
- گاز استریل
- دستکش مخصوص معاینه
- ضدعفونی کننده موضعی
- سرم شستشو
- پمادها یا کرم های بی خطر مثل آنتی بیوتیک‌ها
- چراغ قوه
- دماسنج
- اپلیکاتورهای با نوک پنبه
- حوله و دستمال تمیز
- گوشی پزشکی
- شروع معاینات
در مورد انواع بیماری گوسفندان در این لینک کامل تر بخوانید.
قبل از شروع و ثبت اطلاعات بهتره چند دقیقه گله را در محل سرپوشیده که نگهداری می‌شوند، مشاهده نمایید.
بررسی رفتار، سطح فعالیت و ظاهر کلی آنها را یادداشت نمایید. اگر اعضا گله بیدار هستند، به نحوه ایستادن و حرکت آنها و اینکه آیا آنها به خوبی غذا می‌خورند یا خیر توجه کنید. اگر این دام های زنده دراز کشیده‌اند، نحوه قرار گیری آنها را یادداشت کنید.
در ضمن در همین حالتی که شما هنوز وارد گله نشده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم شرایط تنفس و تعداد تنفس این حیوانات را نیز ثبت کنید زیرا ممکن است پس از ورود شما به گله و جابجایی و محدود شدن محل قرار گیری آنها، تعداد تنفس آنها افزایش پیدا کند. اگر شرایط تنفسی یک از دام ها با سایر اعضای گله متفاوت تر بود و این را شما احساس کردید، حتما در طول معاینه این حیوان را بیشتر بررسی کنید.
برای ارزیابی میزان تنفس گوسفندان، گاو ها و بزها، به حرکات قفسه سینه آنها دقت کنید و تعداد دفعات انبساط و انقباض قفسه سینه این حیوانات را در یک دقیقه بشمارید.
شدت تنفس طبیعی در حالات مختلف مثل استراحت یا غذا خوردن میتواند کمی متفاوت باشد، اما مثلا میزان تنفس گوسفند بالغ در حالت استراحت حدودی 36 بار است.
تنفس غیر طبیعی علاوه بر اینکه نشانه‌ای از بیماری است، میتواند نشان دهنده استرس، گرما یا درد در بدن دام هم باشد.
در طول مشاهدات خود، بسیار مراقب هر دام زنده ای باشید که متفاوت از بقیه گله به نظر می‌رسد یا عمل می‌کند.
هدف از این بررسی ها، جایگزینی برای ارزیابی دامپزشکی نیست، بلکه هدف این است که علائم بالقوه و نگران کننده بیماری ها در اسرع وقت شناسایی شده و جلوی زیان ها به سرعت گرفته شود.
در ادامه به اجزای مهم معاینه فرایند معاینه گوسفندان می‌پردازیم. بسیاری از این نکات در معاینه بز و گاو هم قابل استفاده است.
لطفاً توجه داشته باشید که اگرچه ضرورتی ندارد که مراحل معاینه گله گوسفندان شما نیز به ترتیب زیر انجام شود، اما بهتره برای جلوگیری از نایده گرفته شدن یک مشکل به صورت تصادفی، از دستور العمل زیر پیروری کنید.
بررسی وضعیت فیزیکی و وزن گله گوسفندان
نظارت بر وزن و وضعیت بدنی گوسفندان شما اطلاعاتی مهمی در مورد سلامت این حیوانات به شما می‌دهد. یک گوسفند سالم و بالغ به طور کلی باید وزن متعادلی داشته باشد. در صورت امکان حتما برای دامداری خود یک ترازوی دیجیتال تهیه کنید.
پس از ثبت وزن شما هر در دوره می‌توانید میزان رشد یا افت وزنی گله را متوجه شوید. این به شما کمک می‌کند که متوجه شوید که جیره غذایی در نظر گرفته شده برای گله مفید است یا خیر. همچنین در صورت نیاز به استفاده از یک دوز مشخص دارو برای هر راس دام چه گاو و چه گوسفند، می‌توانید میزان مناسبی از دارو را به حیوان تزریق کنید یا بخورانید.
برای اطمینان یافتن از دقیق بودن نتایج این بررسی، توصیه می‌کنیم با یک دامپزشک برای آموزش مناسب و نحوه امتیازدهی بدنی این حیوانات مشورت کنید.
برای بررسی ظاهر گوسفندان هم می‌توانید ستون فقرات و کمر آنها را مورد بررسی قرار دهید. اگر ستون فقرات برجسته باشد نشان دهنده لاغری گوسفند است و اگر تشخیص ستون فقرات سخت باشد، نشان دهنده چاقی یا اضافه وزن است.
در کل مسائل مربوط به وزن و ظاهر گله گوسفندان مستلزم نگاهی دقیق‌تر به رژیم غذایی این حیوانات است. در ضمن به جز تغذیه گوسفندان، کاهش وزن آنها شاید مربوط به بیماری هایی مثل انگل های داخلی باشد. برای اینکه از روند رشد گله خود مطمئن باشید، پس از معاینه گله گوسفندان، باید نتایج را در اختیار دامپزشکان قرار دهید.
معاینه سر و گردن گوسفندان
برخی از نواحی بدن گوسفندان، مثل سر، صورت و گردن نیاز به نگاه و معاینه دقیق تری دارد. برای شروع معاینه می‌توانید از عدم تقارن بدن، کج شدن سر و تکان های مکرر سر و گردن شروع کنید. اگر یکی از اعضای گله گوسفندان سرش کج شده یا یک طرف صورتش افتاده است، بدون شک این موضوع جای نگرانی دارد و باید با دامپزشک خود مشورت کنید.
سایر علائم نگران کننده در رابطه با معاینه سر و گردن گوسفندان عبارتند از:
- امتداد دائمی گردن به سمت پایین
- نگه داشتن سر به گونه ای که مستقیم به سمت بالا نگام کند
- قوس دادن گردن به سمت عقب
بعد از این بررسی این حالت ها باید به سراغ آبسه ها و غده های چرکی سر و گردن بروید. اگر آبسه‌ای پیدا کردید به دلیل اهمیت این موضوع سریع به سراغ دامپزشکان بروید. همچنین اگر گوسفند اگر سر و صورت دارای زخم است، حتما آن را هم درمان کنید.
چشمان گوسفندان را چک کنید
همانطور که بارها اشاره کردیم، گوسفندان سالم باید دارای چشمانی شفاف، روشن و هوشیار باشند و هنگام پلک زدن کاملا بسته شوند. چشمک زدن، پوسته پوسته شدن نواحی اطراف چشم و پلک یا ترشح از این نواحی میتواند نشان دهنده یک مشکل و بیماری باشد.
با این حال توجه داشته باشید که گوسفندان دارای غدد چربی هستند که در نزدیکی گوشه داخلی چشم آنها قرار دارد. این بخش ها یک ماده روغنی تولید می‌کنند که ممکن است در این ناحیه جمع شوند و نباید با ترشحات چشمی اشتباه گرفته شود.
به جز این موارد بررسی کنید که پلک ها به سمت داخل نچرخند. این وضعیت که درون‌برگشتگی یا آنتروپیون نامیده می‌شود برای اصلاح و درمان نیاز به مداخله دامپزشکی دارد. بدون درمان این عارضه، ادامه دار شدن این وضعیت میتواند باعث زخم قرنیه شود.
در گوسفندان که صورت پشمی دارند، بررسی کنید که پشم به گونه‌ای رشد نکند که با چشم تماس پیدا کرده و باعث سوزش و جلوگیری از دید این ناحیه از بدن گوسفندان شود. برای چنین گوسفندان در حین معاینه باید با احتیاط دور چشم را از پشم خالی کرد.
در ادامه نحوه قرار گیری و گود افتادن چشم ها را بررسی کنید. برآمدگی چشم نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برای یافتن کم خونی، غشای مخاطی پلک پایینی را معاینه کنید. به عنوان یک دامدار که به سلامت گله گوسفندان خود اهمیت زیادی می‌دهد، باید بدانید که کم خونی وضعیتی است که در آن خون دچار کمبود گلبول های قرمز و هموگلوبین می‌شود. برای معاینه بیشتر، سراغ مردمک چشم گوسفندان می‌رویم. مردمک گوسفندان افقی، متقارن و کشیده هستند و در برابر نور شدید باید منقبض شوند.
جهت اطلاع از قیمت گوسفند زنده کلیک کنید.
گوش گوسفندان را معاینه کنید.
در برخی نژادهای گوسفندی، گوش هایی این حیوانات بیشتر به شکل قائم هستند در حالی که در برخی دیگر از نژادها، گوش هایی این حیوانات شکل خمیده تری دارند. اما با این حال یک گوش هایی یک گوسفند سالم باید متقارن باشد و قسمت داخلی آن باید رو به جلو باشد. همچنین گوش های گوسفند باید گرم (نه داغ) و نرم باشد. سردی گوش میتواند نگران کننده باشد. اگر گوش گوسفندی داغ و متورم یا خیلی سرد باشد، باید توسط دامپزشک معاینه شود.
هماتوم گوش یا جمع شدن خون در لاله گوش میتواند نشانه‌ای از وجود کنه های در این قسمت از بدن گوسفندان باشد که منجر به لرزش مکرر سر و گوش می‌شود.
قرمز شدن پشت گوش هم میتواند نشانه‌ای از آفتاب سوختگی باشد. برای معاینه دقیق تر گوش پس از نگاه کردن به بخش بیرونی، باید درون گوش را از لحاظ ترشحات، کثیفی و همچنین بوی غیر عادی بررسی کنید.
بررسی و معاینه بینی گوسفند
وجود مقادیر کمی از ترشحات شفاف از سوراخ های بینی گوسفندان موضوعی طبیعی است اما اگر این ترشحات غلیظ و زیاد باشد، باعث نگرانی است و معمولا نشانه ای از عفونت یا انگل ها می‌باشد.
به پوست و موهای زیر بینی و ضایعات آن توجه کنید. ریزش مو یا تحریک شدن پوست این ناحیه از بدن گوسفندان، میتواند علامتی از ترشحات پی در پی بینی باشد.
مبحث بعدی در رابطه با معاینه بینی گوسفندان، توجه کردن به تنفس این حیوانات است. باز شدن زیاد سوراخ‌های بینی میتواند نشان دهنده تلاش زیاد این حیوانات برای نفس کشیدن باشد. اگر دست خود را جلوی بینی آنها بگیرید، باید بتوانید جریان هوا را به طور مساوی از هر دو سوراخ بینی احساس کنید. همچنین به بوی غیر عادی که از بینی ممکن است منتشر شود، توجه کنید. اگر گوسفندان گله، مشکوک به مشکل تنفسی هستند، فوراً با دامپزشک خود تماس بگیرید.
چک کردن سلامت دهان و فک گوسفندان
در خصوص این نوع معاینه در وهله اول با نگاه کردن به لب ها به دنبال نشانه‌ای از تورم و ضایعات چرکی بگردید. مرحله بعد بحث تنفس گوسفندان از راه دهان است. اگر شرایط تنفس غیر عادی باشد احتمال بروز مشکلاتی همچون گرمازدگی وجود دارد.
همچنین به دنبال آبریزش بیش از حد از دهان یا وجود مایع سبز رنگ اطراف این قسمت از بدن گوسفندان باشید. لب های گوسفندان خود را با دقت از هم جدا کنید تا بتوانید دندان ها و لثه آنها را نیز ببینید.
مراقب باشید که انگشتان خود را داخل دهان گوسفند، به خصوص نزدیک دندان های آسیب آنها که فوق العاده تیز است قرار ندهید. دندان های گوسفند سالم نباید شکسته باشد و لثه نیز باید مرطوب باشد. لثه های بسیار قرمز، رنگ پرید یا چسبنده نشان دهنده وجود یک مشکل خاص است. در آخر نیز بوی دهان گوسفندان را بررسی کنید. بوی غیر طبیعی میتواند نشان دهنده عفونت تنفسی، مشکل دندانی یا مشکل دستگاه گوارش این حیوانات باشد.
بررسی سلامت شکمبه و دستگاه گوارش
مرحله مهم بعدی در خصوص معاینه سلامت گوسفندان، ارزیابی سلامت دستگاه گوارش این حیوانات است. با اینکه این بررسی کمی تخصصی تر از سایر موارد مطرح شده است اما با معاینه یکسری موارد، برخی اطلاعات مهم را می‌توانید بدست آورید. این ارزیابی با یک بررسی بصری شروع می‌شود. زمانی که رو به روی یک گوسفند می‌ایستید شکمبه این حیوانات در سمت چپ خواهد بود. اگر با دست زدن به شکمبه متوجه سفتی و انبساط شدید، احتمالا گوسفند شما دچار نفخ شده است. البته برای نفخ باید تنفس سخت، تکرر ادرار، تنفس با دهان باز، غرغر کردن و سایر علائم را نیز بررسی کنید. در صورت وجود علائم غیر طبیعی خیلی سریع به سراغ دامپزشکان بروید.
در قسمت پهلو و کمر هم هرگونه برجستگی، زخم، تورم را هم باید بررسی نمایید. در نهایت هم می‌توانید به صدای قلب این حیوانات با گوشی گوش دهید. ضربان قلب یک گوسفند بالغ در حالت استراحت معمولاً بین 60 تا 120 ضربه است.
پاهای گوسفندان خود را معاینه کنید
حال نوبت به معاینه پاهای جلویی و عقبی گوسفندان می‌رسد. متقارن بودن پاها و عدم وجود علائم تورم در این ناحیه از بدن بسیار مهم است. به جز این موارد به نحوه ایستادن و حرکت این حیوانات هم باید دقت شود. آنها باید وزن خود را به صورت یکنواخت بین پاهای خود تقسیم کنند و مفاصل در هنگام حرکت نباید صدای خاصی داشته باشند. گوسفندانی که به هر دلیل در سم و پای خود درد و مشکلی داشته باشند، تمایلی به تحمل وزن روی پای آسیب دیده خود ندارند.
در ضمن قبل از معاینه سم باید با استفاده از یک دستمال تمیز یا گاز استریل این ناحیه از بدن را از هرگونه آلودگی پاک کنید. در ضمن سم سالم نباید بوی نامطبوع شدیدی داشته باشد.
بررسی پشت و مقعد گوسفندان:
عقب و دم گوسفند باید تقریبا عاری از مدفوع باشد. بیشتر مدفوع گوسفند از نظر شل بودن یا اسهال بودن باید بررسی شود.
ارزیابی سلامت پشم و پوست گوسفند
اولین مرحله در خصوص بررسی سلامت پشم و پوست گوسفندان، نداشتن عارضه ریزش در این بخش است. مرحله بعد معاینه سطح پوست از نظر نداشتن انگل های خارجی مانند کنه می‌باشد. با اینکه مشکلات پوستی خیلی زود نمایان می‌شوند اما در برخی گوسفندان به دلیل وجود لایه پشمی ضخیم بر روی بدن، نیاز به بررسی دقیق است. در طول بازرسی پوشش بدنی گوسفندان، باید علاوه بر دو مورد فوق به دنبال کشف ضایعات، ترشحات و توده ها نیز باشید.
گوسفندان ناسالم را از گله جدا کنید
اگر در پایان معاینات متوجه شدید که یک گوسفند به هر دلیلی ناسالم است، باید بلافاصله با دامپزشک تماس بگیرید و آن را از گله جدا نمایید و در یک محیط ایزوله تا بازگشت سلامت گوسفند آن را نگهداری و درمان نمایید. البته یک گوسفند بیماری که از گله خود جدا هم شده باشد ممکن است استرس بیشتری را تحمل کند و همین تنش و استرس روند بهبودی را به تاخیر بیندازد اما به هرحال این فرایند باید انجام شود.
اهمیت امتیازدهی به وضعیت بدن گوسفند
بررسی سلامت و وضعیت بدنی گوسفندان به صورت غیر تخصصی و چشمی نمی‌تواند شما دامداران را به یک شناخت درست از شرایط گله برساند. از این رو با در نظر گرفتن یک مقیاس مشخص مثلا از 1 تا 5 می‌توانید به کل گله یک نمره مشخص بدهید و سپس نقاط ضعف گوسفندان خود را شناسایی نمایید.
معیارهای امتیازدهی به سلامت، چاقی یا لاغری، میزان باروری، وضعیت اندام‌های مختلف بدن، میزان شیردهی و مواردی مشابه، مربوط می‌شود.
از سیستم امتیازدهی به گوسفندان در بسیاری از کشورها استفاده می‌شود.
همانطور که می‌دانید گوسفندها به صورت گروهی نگهداری می‌شوند و مراقبت از تک تک اعضا در مسیر رشد آنها صورت نداشتن اطلاعات ثبت شده میتواند دامداران را دچار چالش‌های فراوانی کند. پس از بررسی شرایط جسمانی هر راس گوسفند و دانستن امتیاز بدنی آنها شما به راحتی می‌توانید آنها را چه از نظر خوراک‌دهی و چه از نظر معیارهای سلامتی، از آنها به نحو احسن مراقبت کنید.
همچنین اگر قبل از فصل جفت گیری میش یا قوچ های گله شما در وضعیت مناسبی قرار نداشته باشند، می‌توانید شرایط آنها را از چند هفته قبل از جفت گیری یا زایش بهبود دهید.
