چگونه گوسفندان را در تابستان خنک نگهداریم؟ | تنش گرمایی گوسفند

راهنمای کامل مقابله با تنش گرمایی و گرمازدگی در گله گوسفندان

در نگاه نخست، تابستان برای بسیاری از مردم یادآور روزهای بلند، سفرهای خانوادگی و تعطیلات است. اما در دنیای دامداری، این فصل آغاز چالشی بزرگ به‌نام تنش گرمایی در گوسفندان برای گله داران است. افزایش دمای هوا، تابش شدید خورشید، کاهش کیفیت علوفه و کم‌آبی، همگی می‌توانند ظرف چند روز، سلامت گله گوسفندان را به خطر انداخته و رشد، تولید و حتی جان دام‌ها را تهدید کنند.

گوسفندان، برخلاف تصور عمومی، در برابر گرمای شدید به‌ویژه در محیط‌های بسته یا فاقد تهویه، آسیب‌پذیرند. گرمازدگی، بی‌اشتهائی، اختلال در متابولیسم و افت ناگهانی وزن تنها بخشی از پیامدهای عدم مدیریت گرما در گله است. اما نکته کلیدی اینجاست: با مدیریت صحیح، تغذیه اصولی، ایجاد سایه‌گاه، تأمین آب کافی و برنامه‌ریزی هوشمندانه، می‌توان به‌راحتی از این بحران فصلی عبور کرد.

در این مقاله از وب‌سایت بازار گوسفند، به‌صورت دقیق، علمی و کاملاً کاربردی به این سؤال مهم پاسخ می‌دهیم که چگونه می‌توان گوسفندان را در تابستان خنک نگه داشت و از بروز استرس حرارتی جلوگیری کرد؟ اگر در مناطق گرم و خشک یا گرم و مرطوب ایران مانند قم، سمنان، یزد، خوزستان یا تهران مشغول به دامداری هستید، این راهنما به شما کمک خواهد کرد تا سلامت، بهره‌وری و آرامش گله خود را در روزهای داغ سال حفظ کنید. با ما همراه باشید. تابستان می‌تواند نه تهدید، بلکه فرصتی برای مدیریت حرفه‌ای‌تر دام‌های شما در رقابت با افرادی باشد که از روش‌های غیر اصولی و سنتی استفاده می‌کنند.

در سایت ببینید: فروش گوسفند زنده تنها با یک تماس در تهران

شاخص تنش گرمایی برای گوسفند و ارتباط آن با رطوبت و حرارت محیط

اساسا استرس گرمایی زمانی اتفاق می‌افتد که گوسفند قادر به حفظ تعادل بدن خود نباشد. درک و شناخت این شاخص سلامتی، باعث می‌شود متوجه شوید که گرما چقدر برای گوسفندان مضر است.

گرما می‌تواند باعث از دست دادن اشتها و سرکوب سیستم ایمنی بدن، کاهش نرخ رشد و کاهش تولید این حیوانات گردد. در شرایطی که دما و رطوبت بیشتر از حد مجاز می‌شود، گوسفندان شروع به احساس اثرات منفی گرما می‌کنند.

در خصوص اهمیت رطوبت نیز باید بگوییم که به طور کلی به جز درجه حرارت محیط، رطوبت نیز در یک منطقه معین نقش مهمی در تعیین استرس گرمایی این حیوانات ایفا می‌کند. شاخص به عقیده بسیاری از کارشناسان دامپروری به اندازه‌ای اهمیت دارد که آن را اساسی ترین راه برای تشخیص این مورد می‌دانند که که گله شما در معرض استرس گرمایی قرار دارد یا خیر.

بسته به نژاد و ژنتیک این حیوانات، دمای محیطی مناسب جهت نگهداری گوسفندان چه در تابستان و چه در زمستان 7 تا 20 درجه سانتی گراد است. اگر دمای دامداری یا فضای قرارگیری گوسفندان بیشتر از این مقدار باشد باید خیلی سریع با استفاده از راهکارهایی مناسب این مشکل را برطرف کنید.

در این سایت بخوانید: آیا گوسفندان قادر به پریدن هستند؟

برخی دیگر از فاکتورهای تاثیر گذار بر استرس و تنش گرمایی گوسفندان

در حالی که شاخص رطوبت و دما دو معیار اصلی بر استرس گرمایی گوسفندان تلقی می‌شوند اما عوامل دیگری هم در این امر دخیل هستند که در این جدول آنها را معرفی کرده ایم.

مهم ترین علائم این مشکل عبارتند از:

1. بی تحرکی و ضعف
2. نفس نفس زدن مداوم
3. بی قراری
4. مصرف زیاد آب
5. افزایش شدت تنفس که ممکن است با حرکات عمیق قفسه سینه همراه باشد.
6. جمع شدن کل گوسفندان در کنار هم
7. افزایش دمای بدن در ناحیه‌هایی مثل مقعد
8. ناتوانی در ایستادن

هنگامی که صحبت از نفس نفس زدن مداوم می‌شود، صاحبان گله باید مراقب این رفتار باشند تا شدت تنش گرمایی را متوجه شوند به این صورت که:

•  استرس گرمایی خفیف: نفس نفس زدن خفیف همراه با دهان بسته و با حرکات قابل مشاهده قفسه سینه تا حدودی مشخص می‌شود.
• استرس گرمایی متوسط: نفس نفس زدن سریع با دهان کمی باز. در این حالت زبان از مرز لب ها هنوز رد نشده و همچنین با حرکات قابل مشاهده و سریع قفسه سینه شدت آن تعیین می‌شود.
• استرس گرمایی شدید: نفس نفس زدن با دهان باز و باز زبانی کاملاً کشیده و سر رو به پایین پایین قرار می‌گیرد. دوره های نفس نفس زدن با تنفس عمیق متناوب خواهد شد.

تنش گرمایی آثار کوتاه مدت و بلند مدتی برای گله ایجاد می‌کند و به هر صورت ممکن باید آثار و عوامل ایجاد کننده آن را کنترل کنید.

با در نظر گرفتن این موارد، در این قسمت نکاتی مهم در رابطه با خنک نگهداشتن گوسفندان در تابستان به شما دامداران گرامی معرفی خواهیم کرد. البته برخی از این نکات مرتبط با کاهش تنش گرمایی در گوسفندان را می‌توان از قبل انجام داد. برخی دیگر نیز می‌توانید در حین وقوع چنین اتفاقی انجام دهید.

دمای مناسب برای گوسفندان در فصل تابستان

گوسفند به‌عنوان یک دام نیمه‌بیابانی، توانایی نسبتاً خوبی در تطبیق با تغییرات دما دارد، اما این تحمل بی‌پایان نیست. دمای ایده‌آل برای عملکرد مطلوب گوسفند بین 10 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. اما در روزهای گرم تابستان، وقتی دما از 8 تا 30 درجه عبور می‌کند و همزمان رطوبت نسبی بالاست یا وزش باد قطع می‌شود، تنش گرمایی شروع می‌شود. این وضعیت به‌ویژه برای میش‌های آبستن، بره‌های تازه از شیر گرفته شده، و دام‌هایی که پشم آن‌ها هنوز چیده نشده، خطرناک‌تر است.

در دمای بالای 32 درجه، فعالیت‌های طبیعی گوسفند مانند نشخوار، خوردن، حرکت و حتی استراحت نیز مختل می‌شود. میزان آب مصرفی ممکن است تا دو برابر افزایش یابد، اما اگر منبع آب کافی و با کیفیت فراهم نباشد، خطر دهیدراتاسیون (کم‌آبی شدید بدن) و در نهایت مرگ وجود دارد. در این شرایط، یکی از اقدامات حیاتی، ایجاد سایه‌گاه‌های مناسب در محل چرا و محل استراحت دام است.

دامداران حرفه‌ای در اقلیم گرم ایران (مثل خوزستان، یزد یا بخش‌هایی از سمنان و فارس) معمولاً عملیات‌هایی نظیر واکسیناسیون، جابجایی، پشم‌چینی یا حتی خوراک‌دهی اصلی را به ساعات طلایی خنک، یعنی بامداد زود یا غروب آفتاب منتقل می‌کنند. این تغییر ساده در برنامه‌ی روزانه، می‌تواند جلوی بسیاری از خسارات جبران‌ناپذیر را بگیرد. همچنین استفاده از بادزن صنعتی، سیستم‌های مه‌پاش، و حتی روکش‌های سایه‌انداز روی سالن‌ها یا چراگاه‌ها، بازدهی دام را در تابستان حفظ می‌کند.

درمان گرمازدگی گوسفندان

همانطور که احتمالا متوجه شده‌اید، گرمازدگی برای گوسفند، یک بحران خاموش اما پرهزینه است. اگرچه بسیاری از دامداران آن را ساده می‌گیرند، اما در واقع یکی از عوامل پنهان کاهش سود در فصل تابستان است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که دمای محیط فراتر از آستانه تحمل فیزیولوژیک دام برود و توانایی بدن برای دفع گرما مختل شود. در چنین شرایطی، بدن دام وارد فاز بحرانی می‌شود: تنفس سطحی و سریع، افت آب بدن، تعریق بیش‌ازحد، بی‌قراری و در نهایت افتادن روی زمین و بی‌حرکتی. اگر دامدار در این لحظه‌ها تصمیم درستی نگیرد، تلفات حتمی است.

درمان فوری گرمازدگی برای گوسفندان چیست؟

گام نخست، جدا کردن دام گرمازده از گله و انتقال آن به سایه‌ای خنک و با گردش هوا است. یک سایه‌گاه طبیعی یا مصنوعی با تهویه آزاد بهترین گزینه است. در مرحله دوم، باید با استفاده از آب ولرم (نه سرد) دمای بدن دام را به‌تدریج کاهش داد. پاشیدن آرام آب روی گردن، شکم و پاها یا قرار دادن حوله مرطوب بر روی پشت دام، کمک شایانی می‌کند. از خوراندن آب یخ، یا قرار دادن مستقیم دام در آب سرد شدیداً پرهیز شود. چراکه خطر شوک عصبی و مرگ را به‌دنبال دارد.

اگر دام در حالتی نیمه‌هوشیار بود، استفاده از محلول‌های الکترولیتی دهانی یا سرم زیرجلدی (در صورت دسترسی به دامپزشک) ضرورت دارد. در دامداری‌های حرفه‌ای، ترکیب خوراک با مکمل‌های ضد استرس حرارتی مانند بتائین، ویتامین E، سلنیوم و زینک در روزهای گرم، پیشگیری مؤثرتر از درمان خواهد بود. مدیریت خوراک، زمان خوراک‌دهی، سایه‌سازی، دسترسی دائمی به آب خنک و تهویه مناسب، مجموعاً درمان قطعی و پایدار گرمازدگی هستند.

غذای گوسفندان در تابستان

تابستان نه‌تنها فصل گرما بلکه فصل سقوط کیفیت علوفه است. بیشتر مراتع ایران در این فصل دچار کمبود رشد مجدد، خشکی بیش‌ازحد و کاهش شدید پروتئین و انرژی می‌شوند. این بدان معناست که گوسفندان برای حفظ وزن، رشد بره‌ها، و حتی تولید شیر و پشم، به خوراکی متفاوت از سایر فصول نیاز دارند. غذای تابستانی گوسفند باید سه ویژگی داشته باشد: هضم آسان، گرمای متابولیک پایین، و تراکم مواد مغذی بالا.

بهترین خوراک‌ها در این فصل شامل شبدر خشک، تفاله چغندر، جو ، سبوس گندم، و مخلوط‌های نیمه‌مرطوب غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. همچنین در برخی مناطق، استفاده از برگ درختان بومی مثل توت، انجیر، انگور یا صنوبر به‌عنوان مکمل پروتئینی طبیعی، رایج و مؤثر است. خوراک‌دهی در ساعات اوج گرما، می‌تواند با افزایش حرارت داخلی دام، کارایی مصرف را کاهش دهد. بنابراین، زمان تغذیه باید محدود به صبح زود یا بعد از غروب آفتاب باشد.

در دامداری‌های پیشرو، استفاده از مکمل‌های خاص تابستانی حاوی ویتامین E، سلنیوم، منیزیم و نمک دامپزشکی تنظیم‌شده رایج است. همچنین افزودن سرکه طبیعی یا الکترولیت‌های محلول در آب، کمک بزرگی به پیشگیری از گرمازدگی و تنظیم متابولیسم می‌کند. توجه به نوع علوفه، سن گوسفند، وضعیت فیزیولوژیک (مانند آبستنی یا شیر‌دهی) و شرایط اقلیمی، اصل مهمی در طراحی جیره تابستانی است. در نهایت، مدیریت تغذیه در تابستان، نه یک انتخاب بلکه الزام بقای اقتصادی دامداری است.

چند وعده خوراک برای گوسفندان در تابستان مناسب‌تر است؟

در تابستان، زمانی که گرمای سوزان تنفس گوسفندان را سنگین می‌کند و کیفیت علوفه مرتعی به حداقل می‌رسد، مدیریت صحیح تغذیه نه فقط یک انتخاب اقتصادی، بلکه یک ضرورت حیاتی است. یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در این فصل این است که چند بار در روز باید به گوسفندان و به‌خصوص بره‌های پرواری خوراک داد؟ پاسخ این پرسش بسته به شرایط اقلیمی، هدف پرورش، نوع خوراک و سن دام متغیر است. اما در نگاه کلی، دو رویکرد وجود دارد که هرکدام بسته به موقعیت، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند: تغذیه دوبار در روز و تغذیه سه‌نوبتی در روز.

خوراک‌دهی دوبار در روز: انتخابی ایمن در شرایط گرم

در اقلیم گرم و خشک ایران—مناطقی مانند قم، سمنان، یزد، کرمان یا خوزستان—که دمای هوا در تابستان به بیش از 38 درجه سانتی‌گراد می‌رسد، خوراک‌دهی در دو نوبت (یک وعده صبح زود پیش از طلوع کامل آفتاب و وعده دوم هنگام غروب یا اوایل شب) یکی از بهترین و کم‌خطرترین روش‌های تغذیه است. این مدل تغذیه، از نظر فیزیولوژیک با ریتم حرارتی بدن دام سازگار است و باعث می‌شود که دام در ساعات اوج گرما (ظهر تا عصر) دچار تنش متابولیک، بی‌اشتهایی یا افت عملکرد نشود.

در این مدل، وعده اول معمولاً سبک‌تر و زود‌هضم‌تر انتخاب می‌شود تا شروع روز با فشار گوارشی بالا همراه نباشد، در حالی‌که وعده عصر سنگین‌تر است تا انرژی موردنیاز برای ترمیم بافت‌ها و رشد تأمین گردد. بررسی میدانی در واحدهای پرواربندی استان یزد نشان داده که در این مدل، بره‌ها با مصرف میانگین ۱.۲ کیلوگرم خوراک در روز و در دمای محیطی بالا، به‌طور متوسط رشد روزانه‌ای معادل 350–400 گرم دارند. عددی قابل قبول در سیستم سنتی و با استرس حرارتی بالا.

خوراک‌دهی سه‌نوبتی: برای دامدارانی که رشد را اولویت می‌دانند

در سیستم‌های نیمه‌صنعتی و صنعتی—به‌ویژه در مناطقی که دمای هوا در حد اعتدال باقی می‌ماند یا سالن‌ها مجهز به تهویه و سایه‌ساز هستند—خوراک‌دهی در سه وعده روشی پرکاربرد و علمی برای افزایش رشد بره‌های پرواری است. این روش معمولاً به این صورت اجرا می‌شود:

• وعده اول: صبح زود، پیش از طلوع کامل آفتاب (5 تا 6:30 صبح)
• وعده دوم: حدود ظهر (12 تا 13)، با خوراک سبک و کنسانتره‌دار
• وعده سوم: غروب آفتاب تا اوایل شب (18 تا 20)، وعده اصلی و پرانرژی

مطالعات انجام‌شده بر روی نژادهای Lohi و Santa Ines در اقلیم‌های گرم (Pakistan و Egypt) نشان داده‌اند که سه وعده خوراک‌دهی باعث افزایش چشمگیر در مصرف ماده خشک، بهبود ضریب تبدیل غذایی (FCR)، و رشد میانگین روزانه بین 450 تا 500 گرم می‌شود. همچنین توزیع متعادل خوراک در طول روز، از پرخوری ناگهانی، بی‌اشتهائی در وعده اصلی، و گرسنگی مزمن در دام جلوگیری می‌کند.

نکته کلیدی در اجرای این مدل آن است که وعده میانی (ظهر) باید به‌شدت سبک، زود‌هضم و کم‌پروتئین باشد. چراکه خوراک سنگین در اوج گرما، علاوه‌بر افزایش حرارت داخلی بدن، می‌تواند باعث افت عملکرد کبد و شکمبه شود.

تجربه یک از دامداران (آقای رادمنش، دامدار باسابقه در استان فارس، نژاد پرواری افشاری) در این خصوص:

«توی تابستون، اگر سالن تهویه داشته باشی و بتونی وقت بذاری، سه وعده خوراک خیلی بهتر جواب می‌ده. ما توی دامداری‌مون، صبح و شب غذای اصلی می‌دیم، ظهر یه وعده خیلی سبک با تفاله و سبوس. از وقتی این کارو شروع کردیم، هم رشد بره‌ها بیشتر شده هم ضایعات خوراک کمتر. البته مشورت با دامپزشک و متخصص جیره نویس هم خیلی می‌تونه کمک کننده باشه»

درباره تغذیه و میزان خوراک گوسفندان اینجا بیشتر بخوانید.

4 نکته کاربردی برای خنک نگه داشتن گوسفندان در تابستان

1 – به تامین آب مورد نیاز برای گله بیشتر اهمیت دهید

همانطور که انتظار می‌رود، مصرف آب در میان گوسفندان در طول فصول گرم به شدت افزایش می‌یابد. گوسفندان با استفاده از غریزه خود از آب برای مبارزه با استرس گرمایی استفاده می‌کنند.

شدت مصرف آب به ویژه در بین بره ها نسبت به قوچ ها و میش های بالغ به دلیل سرعت متابولیسم بالا و طول پشم کوتاه بیشتر است. برای مطمئن شدن از جریان ثابت آب تمیز و تازه در آبشخور دامداری که باید فاقد هرگونه آلودگی باشد، بیاد به طور مداوم آبخوری را را بررسی کنید و یا از سیستم های اتوماتیک استفاده نمایید.

امروزه با تولید آبشخورهای خودکار، فرایند مهیا کردن آب آشامیدنی تمیز برای این حیوانات با سهولت بیشتری انجام می‌شود. همچنین در کنار آب می‌توانید از الکترولیت های مملو از اسیدهای آمینه و انرژی که به آب اضافه می‌شوند، استفاده نمایید تا به گله خود برای جذب بیشتر مواد مغذی و مایعات از دست رفته بدن این حیوانات کمک نمایید. در زمان تنش گرمایی، مصرف آب گوسفندان تقریبا دو برابر می‌شود.

2 – در ماه های ابتدایی بهار پشم گوسفندان را برش دهید

از آنجایی که پوشش پشمی برای بدن گوسفندان به عنوان یک لایه محفاظتی و عایق در برابر سرما عمل می‌کند، بهتره با شروع فصل گرما با استفاده از تکنیک هایی که در مقاله پشم چینی گوسفند به آن اشاره کرده‌ایم، پشم اضافی بدن این حیوانات را کوتاه کنید تا گوسفندان از این جریان هوای گرمای را با راحتی بیشتری عبور کنند. پشم چینی به جز مقابله با تنش گرمایی این فرصت را به گوسفندان می‌دهد که دوباره تا زمستان بعد زمان کافی برای رویش مجدد پشم داشته باشند.

3 – ایجاد سایه کافی و تهویه مناسب

به مانند هر حیوانی، گله گوسفندان هم برای جلوگیری از شدت گرما، به دنبال یافتن سایه برای پناه گرفتن در مقابل تابش خورشید هستند.
فراهم کردن یک سایه با استفاده از سایبان یا سقف های دائمی در هر واحد پرورش دام سبک و سنگین اهمیت دارد. با این حال اگر این امکان برای شما دامداران مهیا نبود با استفاده از پارچه های مشکب یا برزنت می‌توانید چنین سایه‌ای را در محیط نگهداری گوسفندان ایجاد کنید.

البته سازه ایجاد کننده سایه می‌تواند متحرک یا ثابت ساخته شود که حالت ایده آل آن برای تابستان، سایبان محترک یا چرخشی است.
به جز کاهش تنش گرمایی، داشتن یک سایه بان مناسب در دامداری ها منجر به بهبود روند تولید شیر، تولید مثل و افزایش وزن گوسفندان خواهد شد.
داشتن تهویه نیز در کنار سایبان مهم است. اگر گوسفندان شما برای مدت طولانی در محیط سرپوشیده قرار دارند، باید از ابزارآلات تهویه استاندارد برای کاهش رطوبت محیط بهره ببرید. به طور کلی در یک جایگاه دامداری باید تمرکز خود را بر ایجاد سایبان خوب و فراهم کردن دستگاه های گرمایشی ، سرمایشی و تهویه قرار دهید.

جهت خرید مرغ و خروس محلی در تهران کلیک کنید.

4 – استفاده از یک رژیم غذایی مغذی

حتی بدون توجه به موضوع استرس گرمایی در گوسفندان، کیفیت مراتع در طول فصل گرم تابستان بسیار ضعیف می‌شود. به همین دلیل داشتن یک جیره مغذی متعادل که همراه با تمامی علوفه و غلات مورد نیاز گوسفندان باشد، برای رشد و تولید این حیوانات بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

هوای گرم می‌تواند بر میزان تولید شیر میش ها تاثیرات منفی داشته باشد. همچنین اگر بره های شما از شیر گرفته شوند، مطمئن شوید که انرژی کافی برای رشد در اختیار دارند.

در ضمن حمام دادن دام‌ها به صورت درست در فصل گرما برای سلامت این حیوانات امری ضروری است.

سخن آخر:

همانطور که متوجه شدید، برنامه ریزی پیشگیرانه و آمادگی لازم در جهت خنک نگهداشتن گوسفندان در تابستان برای حفظ سلامت این حیوانات خیلی کمک کننده خواهد بود.

در اغلب اوقات شدت یافتن استرس گرمایی می‌تواند در عرض چند ثانیه به یک وضعیت خطرناک برای این حیوانات اهلی تبدیل شود که اگر به درستی کنترل و درمان نشود، حتی منجر به تلفات در عمده در گله خواهد شد. در ضمن از شستشوی بره ها برای خنک نگهداشتن آنها خودداری کنید. با وجود اینکه این کار سبب خنک شدن بدن حیوانات مختلفی می‌شود اما برای گوسفندان این روش اصلا مناسب نیست به این دلیل که هوایی که از میان پشم برای تنظیم دمای بدن جریان می‌یابد در صورت خیس شدن پشم دیگر امکان عبور نداشته و سلامتی گوسفندان در معرض خطر قرار می‌گیرد.

در رابطه با سایر استرس‌های دامی این لینک را می‌توانید مطالعه نمایید.

ارائه شده توسط سایت بازار گوسفند بهترین مرکز خرید دام زنده در تهران