در این مطلب سعی می شود به دو سوال زیر پیرامون ارزیابی و تشخیص کیفیت خوراک دام پاسخ های جامعی داده شود.
- روش های تشخیص کیفی خوراک دام زنده کدام اند؟
- چگونه می توان خوراک خوبی برای دام های زنده تهیه کرد؟
همچنین شما دامداران گرامی را با مهم ترین خصوصیات خوراک دامی سالم آشنا خواهیم کرد. پس اگر به پیشرفت کسب و کار دامپروری خود علاقه مند هستید، پیشنهاد می شود تا انتها این مقاله تخصصی را مطالعه نمایید.
با توجه به اهمیت مصرف خوراک در صنعت دامپروری، سنجش و ارزیابی این محصولات بسیار برای دامداران حیاتی می باشد. در مرحله اول شخصی که به پرورش گوسفند، گاو یا بز مشغول است باید مواد غذایی رایج و به صرفه را در منطقه خود شناسایی کند و بعد کیفیت خوراک و جیره مصرفی گوسفندان و دیگر انواع دام زنده را باید در آزمایشگاه های مجهز بررسی شود. تهیه و ایجاد چنین آزمایشگاه هایی برای تولید کنندگان کوچک و دامدارانی که خود اقدام به تهیه جیره می کنند، امکان پذیر نیست.
با این وجود روش هایی نسبتا سریع و ساده برای کنترل کیفیت خوراک وجود دارد که در ادامه به بررسی برخی از آنها خواهیم پرداخت.
در آزمایشگاه های کنترل کیفی که در کارخانه های بزرگ تولید خوراکی دام وجود دارد، معمولا به طور کامل کیفیت و سالم بودن اجزای تشکیل دهنده خوراک به صورت کامل بررسی میشود. با این وجود با توجه به برخی از مسائل اقتصادی بسیاری از دامداران ترجیح می دهند خودشان خوراک مورد استفاده دام هایشان را به صورت دستی تهیه کنند. آگاهی داشتن در مورد تکنیک های ارزیابی کیفی علاوه بر اینکه به دامداران برای تهیه یک جیره متعادل و سالم کمک می کند باعث می شود این افراد در هنگام خرید اجزای تشکیل دهنده خوراک نیز با مشکل خاصی روبه رو نشوند.
روش های دستی کنترل کیفی خوراک دام عمدتا با استفاده از حواس لامسه، بینایی، بویایی و چشایی صورت می گیرد. علاوه بر این موارد دامدار می تواند برخی از آزمایش های ساده را نیز خود به راحتی انجام دهد.
در میان منابع غذایی علوفه ها دارای اهمیت بیشتری هستند. زیرا علوفه خشک تغییر پذیرترین منبع غذایی در دامداری است. بدون ارزیابی، پی بردن به کیفیت علوه مشکل است. توجه داشته باشید که علوه ها بیشترین حجم غذای مورد استفاده در دامداری ها را به خود اختصاص می‌دهند. دست کم علوفه را باید از نظر میزان پروتئین، کلسیم، ویتامین ها، فسفر، منیزیم، پتاسیم و عناصر کم نیاز نظیر مس، منگنز و روی مورد ارزیابی و شناخت قرار داد. به طور کلی کیفیت علوه های خشک به عوامل مختلفی مانند ترکیب گونه‌ها، زمان برداشت، حاصل خیزی خاک و غیره بستگی دارد.
کنترل کیفی خوراک با استفاده از حس بینایی :
بی شک حس بینایی یکی از بهترین نعمت هایی است که خداوند در اختیار انسان ها قرار داده است ، ارزیابی کیفیت علوفه و خوراک با استفاده از چشم بهترین نوع کنترل کیفی تلقی می‌گردد. با توجه به اهمیت داشتن موضوع تغذیه گوسفندان باید دقت کافی درباره این موضوع انجام گیرد.
اگرچه آزمایش میکروسکوپی علوفه نتایج دقیق تری دارد اما یک فرد با تجربه به راحتی با مشاهده انواع غلات، کاه، و یونجه متوجه کیفیت این محصولات شود.کپک زدگی، بررسی رنگ، شکل و استحکام اجزای تشکیل دهنده جیره غذایی دام زنده به راحتی برای شخص با تجربه قابل تشخیص است. علاوه بر این موارد مشاهده علوفه باعث می شود که از ناخالصی هایی نظیر سنگ ها و اجسام خارجی در علوفه آگاه شود.
کنترل کیفی خوراک با استفاده از حس بویایی :
حس بویایی به دامدار کمک می کند تا ترشیدگی و بوی کپک زدگی ناشی از ذخیره طولانی مدت و نامناسب علوفه ها را متوجه شود. از آنجایی که طعم نامناسب این گونه علوفه باعث کم غذا خوردن دام ها خواهد شد می توان با حس بویایی متوجه خراب شدن علوفه شد . هرچند استفاده از این روش خیلی نمی تواند دقیق باشد .
کنترل کیفی خوراک با استفاده از حس لامسه :
لمس نمودن دانه غلات و انواع دیگر علوفه به شما در تشخیص کیفیت خوراک می تواند بسیار کمک کند. به طور مثال چنانچه که همه اجزای علوفه به طور یکسان خشک شده باشند، شما می تواند با لمس نمودن آنها این قضیه را متوجه شوید.
کنترل کیفی خوراک با استفاده از حس چشایی :
با چشیدن می توان تازگی خوراک را متوجه شد. اجزای خوراک تازه مانند دارای یک طعم مطلوب برای دام ها هستند و آنها بیشتری برای مصرف این نوع خوراک دارند . خوراک دام مانده دارای یک بوی کهنگی و مزه کپک زدگی است. معمولا در اثر ذخیره سازی نامطلوب مواد مغذی این محصولات دچار کپک زدگی و گندیدگی خواهند شد.
البته بیشتر این حساسیت ها در هنگام تهیه اجزای خوراک برای دامداران در هنگامی صدق می کند که قصد خرید عمده علوفه را داشته باشند. هرچند در خرید های جزء نیز می تواند مفید واقع شود.
با کنسانتره گوسفندی به عنوان یک ماده مهم از انواع خوراک دامی بیشتر آشنا شوید.
بررسی مدفوع دام:
مشکلات گوارشی و عملکرد نامناسب فرایند هضم خوراک در بدن دام باعث تغییر ظاهر طبیعی مدفوع گوسفندان خواهد شد. این مشکل به ویژه در فصول سرد سال به دلیل استفاده از جیره‌های ارزان برای تغذیه دام رخ می‌دهد. گاهی اوقات نیز بالانس نبودن جیره‌ای که خود دامدار به صورت دستی اقدام به ساخت آن می‌کند نیز چنین مشکلی را به وجود می‌آورد.
مهم ترین خصوصیات خوراک دامی سالم:
برای داشتن دام های سالم با رشد ایده آل ضمن تهیه جیره ی غذایی مناسب باید آنها را با خوراک های سالم نیز تغذیه کرد. خوراک سالم و بهداشتی یکی از مبانی و اصول بهداشت دام به حساب می‌آید. بنابر این دام سالم را باید با خوراک سالم و بهداشتی تغذیه کرد. خوراک سالم دارای ویژگی هایی است که در زیر به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
الف – تازه بودن :
خوراک سالم باید حتما تازه تهیه شده و در زمان معینی مصرف شود. هر گونه کهنگی و گذشت زمان در کیفیت خوراک تاثیر خواهد گذاشت. خوراک تازه بهتر خوردن می شود و بر اشتهای حیوان اثر مثبت دارند. به همین دلیل بازده آنها نیز بیشتر است. البته برای اینکه پاره ای از خوراکی ها هضم و جذب بیشتری داشته باشند و اشتها را نیز تحریک کنند خوراک ها را در شرایط خاصی نگه می دارند تا تغییرات لازم کیفی در آنها پدیدار شود. مانند سیلاژ ذرت که پس از چیدن و خرد کردن به تمامی در گودال های بزرگ و عمیقی انباشته کرده و رویش را می پوشانند و پس از گذشت چند ماه در زمستان که علوفه ی تازه کمتر یافت میشود ذرت سیلو شده را به تدریج از مخزن خود خارج می کنند و به قدر نیاز در جیره ی غذایی حیوان قرار می دهند.
در حقیقت این عمل نوعی تغییر کیفیت در جهت مثبت و بالا رفتن ارزش غذایی است و در چنین مواردی گذشت زمان باعث افزایش ضریب هضمی غذاها می شود و بر اثر تغییرات شیمیایی خاص، مواد تازه ای نیز در ترکیب غذا پدید می آیند. بنابراین مفهوم تغییرات به دست آمده به علت گذشت زمان با کهنه شدن و عیوب حاصل از غذاهای کهنه متفاوت است بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که تکنولوژی مواد غذایی در جهت افزایش کیفیت خوراکی ها از عامل زمان بهره می برد و تغییرات شیمیایی به دست آمده در بالا رفتن کیفیت موثرند.
بیشتر دام ها تمایلی به خوردن خوراک های کهنه ندارند و دچار لاغری و کم شدن تولید می گردند این گونه گله ها همواره در معرض خطر ابتلا به بیماری های مختلف هستند و برای پرهیز از چنین خطرات و زیان هایی باید سعی کرد که به دام ها خوراک های تازه خورانیده شود.
ب-رنگ، بو، طعم :
خوراک های سالم هر یک به تنهایی دارای رنگ، بو، طعم طبیعی و مخصوص به خود هستند. هرگاه علوفه ی تازه و کهنه را با هم مقایسه کنید تفاوت کاملا واضحی در رنگ و بوی آنها خواهید یافت. گیاهان تازه دارای رنگ سبز و شفافی هستند که نشانه ی سالم بودنشان است. علوفه ی تازه دارای بوی مطلوب و عطر و اسانس خاصی هستند و به همین دلیل رایحه ای دلچسب دارند و اشتهای دام ها را تحریک می‌کنند. در عمل نیز هنگامی که دام ها را برای تعلیف از جایگاه خود خارج می کنیم ملاحظه خواهیم کرد که با چه اشتیاقی به سوی مزارع کشت یونجه و شبدر و یا علوفه های دیگر هجوم می برند.
در درجه ی اول رایحه و بوی علوفه های تازه و موجود در مزارع یا مراتع می باشد.
در این بخش بخوانید: بهترین روش خرید گوسفند زنده در تهران
ج- درجه ی خلوص و پاکی
خوراک های سالم نباید با اجسام خارجی و یا مواد غذایی آلوده مخلوط شوند. هر گونه اختلاط و الودگی از درجه ی خلوص پاکی و بهداشتی بودن یک خوراک ساده یا مرکب خواهد کاست و مثلا همراه بودن غذاهای دامی با اجسام خارجی مثل میخ با براده های فلزی مختلف، سگ، شن و یا خاک، علامت حیوان را شدیدا در معرض خطر قرار می دهد. بیشتر نشخوار کنندگان غذاهای روزمره خود را با حرص و ولع شدید می بلعند و به این دلیل از وجود اجسام خارجی در غذا بی خبرند و آنها را به همراه علوفه وارد معده خود می کنند.
این گونه اجسام اغلب در شکمبه و یا سایر گذرگاه های دستگاه گوارش زخم های شدید ایجاد می کنند و با عوارض خطرناک سلامتی حیوان را تهدید کرده و بعضی وقت ها باعث مرگ حیوان می شوند. رسوب شن و خاک در کف شکمبه نشخوار کنندگان از عوارض ناخالصی و الودگی علوفه به این مواد است.
د- متعادل بودن جیره
همانطور که می‌دانید جیره مقدار خوراکی است که در یک دوره 24 ساعته باید به دام داده شود. دام‌های پرورشی مثل گوسفند، گاو و بز باید با جیره‌هایی تغذیه شوند که از نظر انرژی، پروتئین، مواد معدنی (به ویژه کلسیم و فسفر) و ویتامین‌های در تعادل مناسبی قرار داشته باشند. بالانس نبودن جیره و خوراک این گونه حیوانات عواقب بالقوه نامطلوبی را در روند سودآوری گله شما پدید خواهد آورد. برای تهیه یک جیره مغذی باید به 2 نکته زیر توجه داشته باشید:
- بررسی گوسفندانی که به آنها خوراک می‌دهید از لحاظ نژادی، وزنی، جنسیت و سن.
- بررسی مواد غذایی در دسترس در منطقه شما و استفاده از مقرون به صرفه‌ترین و البته مغذی‌ترین آنها.
تغییر مواد تشکیل دهنده و مقدار جیره غذایی دام باید چگونه انجام شود؟
در طول زمان نگهداری و پرورش دام‌ها، بارها نیاز به تغییر محتویات و مقدار جیره خواهید داشت. با وجود عادی بودن این مسئله، بسیاری از دامداران متاسفانه یک نکته مهم را در خصوص این موضوع رعایت نمی‌کنند و آن هم موضوع دوره سازگاری یا عادت دادن دام ها به جیره جدید به صورت تدریجی است.
مثلا اگر به یکباره مقدار غلات موجود در جیره بره‌های پرواری و کم سن را افزایش دهید، دستگاه گوارش آنها دچار اسیدوز و نفخ خواهد شد و یا کاهش دادن مقدار خوراک برای میش ها در اواخر بارداری به جز خطرناک بودن برای جنین، باعث ایجاد سموم در بدن این حیوان میشود. بر عکس این موضوع هم می‌تواند خطرناک باشد، یعنی برای میش‌های لاغر و آبستن، افزایش دادن مقدار جیره، اندازه جنین را بزرگ‌تر خواهد کرد و این مسئله ممکن است باعث سخت زایی برای میش شود.
اساسا فعالیت و تولید باعث ایجاد نیاز به تغییر مقدار و محتویات جیره میشود. دام‌هایی که برای بدست آوردن آب و غذا روزانه مجبور به طی کردن یک مسافت طولانی هستند، به مراتب نیازهای تغذیه‌ای بیشتری نیز نسبت به دام‌های مشابه خود که در جایگاه بسته نگهداری می‌شوند، پیدا می‌کنند.
آب و هوا نیز می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر نیازهای غذایی این حیوانات داشته باشد. به عنوان مثال وقتی هوا سرد میشود، گوسفندان، گاوها و بزها برای حفظ دمای بدن خود به انرژی بیشتری نیاز دارند. به ازای هر 1 درجه فارنهایت که دما کمتر از دما بحرانی بدن گوسفند میشود، نیاز به انرژی 1 درصد افزایش می‌یابد.
نگهداری و انبار نمودن مواد خوراکی
رطوبت محصول در موقع ذخیره، دما، سرعت خشک شدن غله، خیس شدن دوباره آن و رطوبت انبار عواملی هستند که باید در هنگام انبار کردن مواد خوراکی در نظر داشت.
پرندگان، جوندگان یا حشرات و همچنین صدمات فیزیکی ناشی از ماشین های برداشت می توانند موجب شکافتن پوسته خارجی بذر غلات شوند و آلودگی را هر چه بیشتر منتشر کنند. رشد و نمو قارچ ها به فراهم بودن رطوبت، حرارت، اکسیژن و زمان مناسب بستگی دارد.
رطوبت زیاد مواد ذخیره شده ممکن است رشد باکتری ها و یا کپک ها را تحریک کند که در اثر آن حرارت ایجاد می شود. حرارت موجب قهوه ای شدن یا آسیب حرارتی پروتئین در علوفه خشک، فساد و انهدام مواد غذایی در غلات و علوفه و احتراق ناگهانی و آتش سوزی احتمالی می شود. رطوبت زیاد عامل رشد بعضی قارچ ها که ممکن است خوش خوراکی غذا را کاهش دهند و سموم آنها غذا را مسموم کند می باشد. همچنین رطوبت زیاد خوراک ها در انبار ممکن است سبب به هم چسبیدگی و ایجاد تکه های بزرگ و فاسد شدن آنها شود.
- بیشتر بخوانید: معرفی 4 روش برای خرید یونجه ارزان در زمستان
سطح مطلوب رطوبت خوراک هایی که تحت شرایط هوایی ذخیره شده باشند عبارت است از :
الف) غلات کامل – در انبار اغلب بایست کمتر از 13 درصد رطوبت داشته باشند و دانه ی ذرت تا 15.5 درصد رطوبت را تحمل می کند.
ب) غذاهای آسیاب شده یا غلتک زده را بایست با 11 درصد رطوبت یا کمتر ذخیره نمود.
ج) علوفه ی باز یا بسته بندی شده را نباید با رطوبت بیش از 18 تا 20 درصد روی هم انبار کرد. با خشک کردن خوراک ها (با حرارت مصنوعی یا نور خورشید می توان آنها را به راحتی انبار نمود. مدت زمان خشک شدن علوفه بستگی به شدت نور خورشید، طول روز یا شدت حرارت مصنوعی (علوفه خشک کن) دارد. سیلو کردن علوفه یا نگهداری به کمک اسیدهای آلی نیز از روش های ذخیره ی علوفه با رطوبت بالا می باشند.
نکاتی را که هنگام انبار کردن مواد خوراکی باید رعایت نمایید به شرح زیرند:
بعد از خروج تمام یا قسمتی از محتویات انبار و همچنین قبل از ورود مواد خوراکی جدید باید انبار را تمیز کنید. برای تمیز کردن انبار فقط باید از جارو استفاده کنید و پاشیدن آب به هیچ وجه صحیح نیست. علاوه بر نظافت کف انبار دیوارها را نیز باید تمیز کنید.
از جوندگان، موش ها جانوران پستانداری هستند، که در انبارها، مزرعه ها و باغ ها خسارت های زیادی به بار می آورند. به علاوه بیماری های گوناگونی مانند طاعون را منتقل می کنند، تولید، مثل موش ها خیلی سریع است و در مدت کوتاهی تعداد آنها چند برابر می شود. اگر چه، مقدار غذایی که توسط این جانوران خورده می شود خسارت اقتصادی مهمی به شمار نمی آید ولی بیش از ۱۰ برابر این مقدار غذا توسط ادرار و مدفوع آنها آلوده می شود. در اثر آلوده بودن غذا با مدفوع و ادرار جوندگان از خوش خوراکی آن کاسته شده و ممکن است عامل شیوع بعضی بیماری ها نیز باشد.
برای اطلاع از قیمت مرغ و خروس زنده در تهران کلیک کنید.
آزمایش خوراک در کارخانه‌های تولید کننده خوراک دام:
اهمیت آزمایش و ارزیابی اجزای تشکیل دهنده خوراک در کارخانه‌های تولید کننده این محصولات چندین برابر میشود. از انجایی که این کارخانجات در تناژ بالا اقدام به ساخت خوراک می‌کنند می‌بایست حتما واحد کنترل کیفیت استانداری برای بررسی محصول خود داشته باشند.
در این کارخانه‌ها باید میزان انرژی، پروتئین، فیبر، قابلیت هضم خوراک و مواردی از این قبیل به طور دقیق آزمایش شود. البته علاوه‌بر اطمینان کردن به آزمایشات صورت گرفته توسط کارخانجات تولید کننده خوراک دام، اگر قصد خرید مقادیر زیادی خوراک را داشته باشید، خود نیز می‌توانید این محصول را با مراجعه به آزمایشگاه‌های مخصوص، از لحاظ کیفیت و ارزش غذایی ارزیابی کنید.
با دانستن نیازهای غذایی گله خود، همراه با آزمایش خوراک و مشورت از کارشناسان قادر خواهید بود، سودآوری کسب و کار خود را چندین برابر کنید.
- تهیه شده توسط سایت بازار گوسفند ( بزرگترین مرکز خرید دام زنده در تهران )
اطلاعات مفیدی بود
تشکر
از نظر مثبت شما خرسندیم.