تولید مثل گوسفندان | مدت حاملگی گوسفندان

در یکی دیگر از مقالات آموزشی سایت بازار گوسفند به بررسی موضوع تولید مثل گوسفندان پرداخته ایم. امیدواریم که مطالعه آن برای شما مفید واقع شود.

گوسفندان یکی از با ارزش ترین حیوانات اهلی هستند که انسان ها با پرورش این نوع دام ها قادرند از طریق تولیدات دامی این حیوانات به بخش مهمی از نیازهایی غذایی که دارند، پاسخ دهند. در چند سال اخیر به دلیل رشد جمعیتی که در جهان شاهد بودیم، پرورش گوسفند با رشد فوق العاده ای همراه بوده است.

اگرچه سرعت رشد پرورش اینگونه حیوانات بسیار چشمگیر بوده است اما این امر جز با رعایت یکسری نکات مثل اهمیت دادن به فصل زایش و چگونگی افزایش روند تولید مثل گوسفندان اتفاق نمی افتد. میزان توسعه دامپروری در هر نقطه از جهان ارتباط تنگاتنگی با مسائل مربوط به زاد و ولد این حیوانات دارد.

این موضوع خود بزرگترین شاهد برای بیشتر اهمیت دادن به مسئله تولید مثل و زایش گوسفندان می باشد که در ادامه سعی خواهیم کرد به صورت کامل تری به شرح این موضوع بپردازیم.

چرا باید ظرفیت تولید مثل گوسفندان یک گله را بالا ببریم؟

خب جواب این سوال بسیار واضح است. به هرحال بیشتر شدن میزان زاد و ولد در گله گوسفندان از هر نژادی علاوه بر افزایش میزان تولیدات دامی، خطر برشکستگی مالی برای دامداران را کاهش می‌دهد. چنانچه یک گله دار این موضوع را کم اهمیت تلقی کند، خیلی زود مجبور به ترک این شغل خواهد شد. خوشبختانه امروزه بیشتر دامداران تاثیر بهینه سازی فرایند های تولید مثلی را درک کرده اند و سعی می کنند که از مناسب ترین شیوه ها از جمله فلاشینگ، تلقیح مصنوعی و اصلاح نژاد برای گله خود استفاده کنند.

بلوغ جنسی در گوسفندان چه موقع اتفاق می افتد؟

یکی از مواردی که از سقط جنین و مرگ و میر میش ها در هنگام بارداری جلوگیری می کند، رسیدن به بلوغ جسمی و جنسی کامل می باشد. این مرحله در بره های نر و ماده به عوامل مختلفی بستگی دارد و تنها بر اساس یک مورد سنجیده نمی شود. نوع نژاد دام، سن، وزن، آب و هوا، نوع غذایی مصرفی و حتی فصل زایش از مهم ترین شاخصه های تعیین بلوغ جنسی در گوسفندان می‌باشند.

چنانچه تغذیه یک راس گوسفند از کیفیت بالایی برخوردار باشد، این حیوان خیلی زود می تواند وارد این مرحله شود. مورد دیگر شرایط آب و هوایی نیز بر زمان بلوغ اثر گذار است و معمولا بره ها از 6 یا 8 ماهگی به بعد وارد این مرحله می شوند اما هنوز میزان رشد کافی را ندارند. به همین خاطر معمولا از بره های یک و نیم سال بیشتر برای تولید مثل استفاده می شود. (معمولا وزن گوسفند به حدود 45 کیلوگرم برسد شرایط باروری را پیدا می‌کند).

معمولا میش‌های جوان در اولین زایش یک بره به دنیا می‌آورند اما در صورت خوراک دهی و مدیریت اساسی در آبستنی های بعدی البته در نژادهای خاص دوقلوزایی نیز خواهند داشت. یک راس میش معمولا در سن 3 تا 6 سالگی بیشترین توانایی برای آبستنی و بره زایی را دارا است.

تولید مثل گوسفند | جفت گیری گوسفند

زمان بندی جفت دهی گوسفند

جفت گیری و فصل زایش گوسفندان

همانطور که اشاره شد موضوع تولید مثل گوسفند به حدی برای صنعت پرورش دام دارای اهمیت است که به جز روش طبیعی جفت گیری ، کارشناسان در طی چندین سال اخیر روش های مصنوعی مثل تلقیح را نیز به وجود آورده اند. به طور کلی گوسفند حیوانی بسیار تطبیق پذیر با شرایط محیطی پیرامون خود می باشد و سعی می کند فصل زایش بره های خودرا هنگامی انتخاب کند که علوفه ها به مقدار زیادی در دسترس قرار داشته باشند. جفت گیری طبیعی و قوچ اندازی در اغلب مناطق کشور ایران اوایل پاییز اتفاق می افتد تا در فصل بهار زایش بره ها انجام شود. چرخه تولید مثل گوسفند قابل پیش بینی و طبیعی است.

البته رعایت این موضوع در نواحی که در اکثر مواقع سال از لحاظ داشتن علوفه مشکلی ندارند، اجباری نیست اما بهتره که این بازه زمانی تا حد امکان برای افزایش بازدهی تولید مثل گوسفند رعایت شود. میزان رفتار جنسی گوسفندان به خصوص قوچ ها در فصل جفت گیری متغییر است و به خصوصیات ژنتیکی، سن تغذیه، نوع محل نگهداری، نژاد دام بستگی دارد. در یک مقاله جامعه به بررسی خصوصیات قوچ ها و زایمان میش ها پرداخته‌ایم. پیشنهاد می کنیم حتما برای کسب اطلاعات دقیق تر این دو مطلب را مطالعه نمایید.

در مورد تعداد زایش نیز موارد مختلف همچون نوع تغذیه و نژاد دخیل هستند.

فصلی بودن تولید مثل در بز و گوسفند

در کل باید بدانید رفتار جفتگیری در گوسفند و بز در تمام طول سال وجود ندارد. برخلاف گاو که در تمام طول سال امکان جفتگیری یا تلقیح مصنوعی دارد، اساسا گوسفند و بز در حالت طبیعی فقط بخشی از سال رفتار فحلی و جفتگیری نشان می دهند.

در این سایت بخوانید: معرفی 15 گیاه سمی برای گوسفندان

فصل تولید مثل در گوسفند و بز و اشتباهات مرسوم درباره آن

به دلیل وجود باورهای نادرست در کشور در زمینه فصل تولید مثل در گوسفند و بز، کارشناسان براین باورند که این موضوع یکی از دلایل اصلی پایین بودن بازده تولید مثل در گله های گوسفند و بز ایران است؛ لذا این مبحث بطور مفصل و با بیان ساده ی دلایل علمی شرح در ادامه شرح داده می شود تا دستورالعمل هایی که در باقی قسمت ها برای رعایت زمانبندی جفت دهی ارائه میشوند و ممکن است با باورهای مرسوم تضاد داشته باشند، قابل پذیرش باشند.

برخلاف اسب، الاغ و شتر که اصطلاحا گونه های روز بلند نامیده میشوند و در اواخر زمستان و در طول بهار اوج فعالیت تولیدمثلی را دارند، گوسفند و بز، حیوانات روز کوتاه هستند؛ به عبارتی در بخشی از سال که طول روز در حال کوتاه شدن می باشد، دستگاه تناسلی آنها بیشترین فعالیت را داشته و رفتار فحلی و جفتگیری شدیدتری نشان می دهند.

دوران خاموشی تخمدان ها و عدم فحلی غالبا در طول روزهای بلند سال اتفاق می‌افتد. توجه داشته باشید که بیشتر شدن زمان کاهش فعالیت تخمدان‌ها باعث ضرر و زیان برای دامداران خواهد شد.

آغاز کننده چرخه سالانه تولید مثل در گوسفند و بز، بلندترین روز سال یعنی اول سال است که به این روز “انقلاب تابستانی” می گویند، پس از آن روزها شروع به کوتاه شدن می کنند و کوتاه شدن روز و به موازات آن بلند شدن شب ها، پیامی به مغز حیوان می فرستد که مفهوم آن فرا رسیدن زمان مناسب برای جفت گیری است. معمولا 70 روز پس از اول تیرماه که مصادف با دهه اول شهریور ماه است، تخمدان میش به اوج فعالیت خود می رسد . این بدان معناست که قبل از آن هم تخمدان فعالیت خود را آغاز کرده ولی این فعالیت، حداکثر شدت خود را نداشته است.

• برای خرید مرغ و خروس محلی در تهران اینجا کلیک کنید.

باور نادرست اول در خصوص فصل تولید مثل در ایران بسیاری از نژادها به واسطه فراهم شدن شرایط تغذیه مناسب در بهار حتی پیش از انقلاب تابستانی (روز اول تیر) فعالیت تولید مثلی را آغاز میکنند و بسته به نژاد از اواخر اردیبهشت یا در طول خرداد این رفتار آغاز می شود. ولی اغاز رفتار جفتگیری به مفهوم فرا رسیدن فصل مناسب جفتگیری نیست.

متاسفانه در بسیاری از مناطق کشور در این هنگام قوچ ها بصورت کنترل نشده، وارد گله می شوند و جفتگیری ها شروع شده و در تیر ماه به اوج خود میرسد و پس از آن بواسطه آبستن شدن اکثر گله، مشاهده فحلی و جفتگیری کمتر میشود و این گونه تصور میشود که اوج فصل تولید مثل خرداد و تیر است، در حالیکه علت کاهش مشاهده جفتگیری های متراکم در ماه های بعد، آبستن شدن میش ها در خرداد و تیر است که بسیاری از این آبستنی ها ناموفق بوده و با خاتمه آبستنی بواسطه جذب رویان با سقط جنین، میش ها پس از مدتی مجددا فحل می شوند، ولی این فحلی ها پراکنده بوده و جفتگیری ها تا اواخر پاییز و اوائل زمستان ادامه می یابد و به موازات آن نیز زایش ها از ابتدای پاییز شروع شده و تا اواخر زمستان و اوائل بهار ادامه دارند.

اما آنچه مسلم است، اینست که بیشترین تعداد زایش ها در طول بهمن و اسفند است، این بدان مفهوم است که بیشترین “جفتگیریهای منجر به آبستنی” در طول شهریور و مهر بوده اند. لذا با وجود حضور قوچ در نیمه دوم بهار و نیمه اول تابستان و مشاهده متراکم ترین جفتگیری ها در این زمان، ولی آبستنی های موفق ناشی از این جفتگیری ها کمتر میباشد که دلیل علمی کاملا اثبات شده دارد؛ نیمه دوم بهار و نیمه اول تابستان “اصطلاحا دوره انتقال از خارج فصل به داخل فصل ” نامیده میشود. همانطور که قبلا گفته شد در این زمان تخمدان میش شروع به فعالیت میکند، ولی این فعالیت ضعیف بوده و در اوج خود می باشد. ابستنی حاصل لقاح تخمک میش و اسپرم قوچ است.

• درباره جفت گیری گوسفندان اینجا بیشتر بخوانید.

نقش هورمون‌ها در تولید مثل گوسفند

مطالعات دانشمندان مختلف چگونگی عمل غدد جنسی و غدد با ترشحات داخلی را نشان داده است. آشنایی با اثرات این غدد بر روی یکدیگر و طریقه عملکرد آنها، چگونگی کنترل تولید مثل گوسفند را برای دامداران آسان می سازد. تحقیقات اخیر در فیزیولوژی تولید مثل، بیشتر در اطراف پدیده های عصبی- هورمونی بوده است. زیرا با کنترل سیستم عصبی به راحتی می توان ترشحات غدد را کنترل نمود.

هورمون‌ها و غددی که در تولید مثل گوسفند نقشی دارند به ترتیب عبارتند از:

• غده هیپوفیز: این غده دارای سه لب می باشد وهورمون‌هایی را ترشح می کند که مستقیما روی غددی که با عمل تولید مثل ارتباط مستقیم دارند اثر می گذارد.
• غده فوق کلیوی: هورمون‌های این غده گلیکوکورتيکوئيدها و مینرالوکورتیکوئید هاست که بر روی شیرواری، آبستنی و همچنین فحلی اثرات مختلف دارند.
  غده تیروئید: از این غده هورمون تیروکسین و پا را توهورمون ترشح می شود که در فعال نمودن سلول‌های بدن نقش اساسی دارد و به‌همین ترتیب سلول‌های جنسی نیز از این غده متأثر می گردند.
• تخمدان‌ها: هورمونهای این غده عبارتند از استروژن و پروژسترون و ريلاكسين. استروژن باعث بروز صفات جنسی و رشد اندام‌های تناسلی و آماده شدن رحم برای دریافت جنین می گردد. پروژسترون عمل استروژن را کامل نموده جنین را در رحم حفظ می نماید.
• جفت: اگر چه این عضو نمی تواند به عنوان غده ترشحی قلمداد شود ولی به لحاظ ترشح گوناد و تروفین ها جزء اعضای مؤثر در تولید مثل بحساب می آید. گونادوتروفین ها عمل پروژسترون را در حفظ جنین انجام می‌دهند.
• بیضه ها: هورمون اصلی آن تستوسترون است که باعث ظهور صفات جنسی می شود.
• علاوه بر هورمونهای فوق، هورمون‌های پروستاگلاندین نیز که بوسیله سلول‌های بدن ترشح می شود در تولید مثل نقش عمده ای دارند. این هورمون‌ها از جنس ماده باعث انبساط عضلات رحم، هنگام زایش می شوند. تا کنون سه نوع از این هورمون‌ها کشف شده است. نوع آو اف وای که همگی اثرات موضعی بویژه نوع آن فعالیت جسم زرد را کاهش داده و نوع ای حرکت را در داخل رحم، تسریع می نمایند.

دلایل بررسی شرایط بدنی در زمان آمیزش

عموما بهتر بودن وضعیت بدن در هنگام آمیزش سبب افزایش میزان تخمک گذاری و درصد بره‌زایی می‌شود. ارتباط بین نمره وضعیت بدن در زمان آمیزش و درصد بره زایی مثبت است.
ولی نمی‌توان با توجه به نمره وضعیت بدن هریک از میش‌ها، تعداد بره‌های حاصل از آنها را پیش بینی نمود، زیرا عوامل مختلفی وجود دارند که بر ظرفیت تولید بره موثر می‌باشند. به هر حال چنانچه در زمان آمیزش نمره وضعیت بدن حیوانات مناسب باشد، درصد بره زایی و تولید مثل موفق گوسفندان افزایش می‌یابد. البته تعداد تخمک‌های رها شده از میش‌های دارای نمره مناسب بدن زمان آمیزش به نژاد آنها نیز بستگی دارد. شواهد نشان می‌دهد برخی از نژادها نسبت به تغییر شرایط بدن بسیار حساس می‌باشند.

در بیشتر روش‌های پرورش که بره زایی زیاد مورد نظر می‌باشد، نمره وضعیت مناسب برای آمیزش 3 می‌باشد، لذا میزان تغذیه قبل از آمیزش باید به نحوی باشد که بر میزان تخمک گذاری موثر باشد. در شرایط مختلف از نظر وضعیت بدن، تغذیه کمتر از سطح نگهداری، نرخ تخمک گذاری را کاهش و تغذیه بیشتر از سطح نگهداری آن را افزایش می‌دهد.

• اگر دوست دارید تمام حیواناتی که با گوسفندان سازگاری دارند را بشناسید، این لینک را حتما دنبال کنید.

عوامل مؤثر بر تولیدمثل گوسفندان و بزها

در شرایط عادی باروری و تولید مثل گوسفند و بز ماده به وراثت، سن بلوغ، نور، حرارت، ارتباط با دام نر، تغذیه، آبستنی، شیرواری، بیماری، انگل‌ها و باروری جنس نر بستگی دارد، که برخی از این موارد در ادامه توضیح داده می‌شوند.

وراثت

برخی از نژادهای بز و گوسفند دارای دو قلوزایی و سه قلوزایی بیشتری هستند. در میان بزها و گوسفندان نژاد نوبیان و رومانوف اغلب چند قلوزا می باشند.

نور

مهمترین عامل در فعالیت‌های جنسی بز و گوسفند نور است بزها دارای جفت گیری فصلی هستند و ایجاد فعالیتهای جنسی عمدتاً به وسیله نسبت طول مدت روشنایی به مدت تاریکی کنترل می شود در آب و هوای معتدل بزهای نر و ماده بیشتر به صورت فصلی فعالیت جنسی دارند.

درجه حرارت

درجه حرارت بالاتر از 32 درجه سانتیگراد باعث تنش شده و حیوانات قادر به نگه داشتن دمای طبیعی بدن نمی‌باشند در نتیجه منجر به از بین رفتن جنین یا تولد نوزادان ضعیف یا کوچک می.شود. درجه حرارت همچنین بر سیستم تولیدمثل تأثیر می گذارد درجه حرارت بالاتر از 37 درجه سانتیگراد باعث کاهش کیفیت منی در جنس نر شده و به طور موقتی باعث ناباروری می گردد.

ارتباط با دام نر

دیدن، صدا و بوی حیوان نر باعث تحریک تخمک گذاری و فعالیت دوره فحلی می‌شود. به همین دلیل حیوانات نر باید در مرحله بحرانی انتقال بین فصل جفت گیری و غیر جفت گیری در گله وجود داشته باشند. در بعضی از نژادهای بز و گوسفند فعالیت تولید مثلی تحت تأثیر حضور بز و گوسفند نر می‌باشد. تأثیر جنس نر ممکن است برای بروز صفات جفتگیری مفید باشد. به ویژه در مناطقی که تغییرات فصلی در مواد خوراکی قابل دسترس تأثیر داشته باشد. معرفی بز و گوسفند نر به گله در یک زمان خاص میتواند برای کنترل عملکرد تولید مثلی استفاده شود. بنابراین بزغاله و بره زایی در یک زمان رخ میدهد مثلاً زمانی که علوفه خوب در دسترس باشد.

سن

سن و اندازه بز و گوسفند بر عملکرد تولیدمثل مؤثر است عملکرد تولیدمثل با افزایش سن افزایش می یابد به گونه ای که در سن 3 تا 5 سالگی به اوج خود می‌رسد.

تغذيه

تغذیه مناسب برای عملکرد تولیدمثلی ضروری می‌باشد تغذیه ضعیف باعث به تعویق افتادن بازده تولید مثلی می‌گردد در شرایط تغذیه ای خوب دو قلوزایی در گله های بزها و گوسفندان شیری افزایش می‌یابد. بررسی‌ها نشان داده که تغذیه و در دسترس بودن خوراک بر فعالیت تولید مثلی بزها تأثیر دارد تحقیقی بر روی یک نژاد بز اسپانیایی حکایت از این دارد که تغذیه بالای بزها باعث شروع زودتر فعالیت تخمدان می‌گردد و همچنین فعالیت تولید مثلی دیرتر متوقف میگردد عملکرد تولید مثلی با تغییرات وزن بدن ارتباط دارد. برای مثال در بز نژاد بوئر وزن بدن در زمان بلوغ بسته به سطح انرژی جیره تغییر می‌کند و کاهش جدی وزن بدن در بسیاری نژادها باعث عدم فحلی می‌شود.

زایمان و شیردهی

پس از بره زایی رحم برای بازگشت به حالت اولیه 2 تا 3 هفته زمان نیاز دارد. معمولاً بزهای ماده 3 هفته پس از زایمان علائم فحلی را نشان می‌دهند شیردهی باعث کاهش فعالیت فحلی میشود بزهای با شیردهی بالا از بزهای با تولید شیر کمتر سخت تر آبستن میشوند به طور کلی بین بروز فحلی و میزان تولید شیر رابطه معکوس وجود دارد.

بیماری و انگل‌ها

انگل‌های داخلی و بیماری‌های خاص تولیدمثلی باعث کاهش بازدهی تولید مثل می‌گردند.

باروری و رفتار حیوان نر

اغلب بز و گوسفند نر کم بارور موجب کاهش بزغاله زایی و بره زایی می‌شود عواملی مانند شرایط فیزیکی وراثت، درجه حرارت و بیماری‌ها ممکن است بر عملکرد تولیدمثلی جنس نر تأثیر بگذارد. یکی از مهمترین دلایل کم باروری در بزها و گوسفند نر نژاد شیری، رشد کم بیضه‌ای، بیضه های کوچک و نرم میباشد که تولید اسپرم نمی‌کنند.

• در این سایت بخوانید: بیماری های رایج در فصل زایش گوسفندان

برخی نکات مهم در رابطه با تولید مثل گوسفند

چه زمانی بره های نر را از گله میش ها جدا کنیم؟

در خصوص پاسخ به این سوال مهم که از آبستنی های اتفاقی گله جلوگیری می‌کند، باید بدانیم این بره ها چه زمانی به بلوغ جنسی می‌رسند و قابلیت جفت گیری را پیدا می‌کنند.
اندام های تناسیلی بره نر در سن بلوغ فعال می‌شود. خصوصیات جنسی ثانویه آنها نیز در همین زمان ظاهر می‌شود. در این مرحله بره قوچ قادر به جفت گیری با میش خواهد بود. بره های نر بسته به نژاد، تغذیه و طرز نگهداری معمولا بین 5 تا 7 ماهگی به بلوغ جنسی می‌رسند. آنها در این سن معمولا بین بین 50 تا 60 درصد وزن بالغ شدن کامل خود را بدست می‌آورند. اگر بره قوچ تغذیه نامناسبی داشته باشد، ممکن است تا سن یک سالگی نیز به بلوغ نرسد.
باید به عنوان یک گله دار بررسی کنید که به طور میانگین گوسفندان و بره های گله شما در چه سن و وزنی به بلوغ می‌رسند.

همین موضوع در خصوص بره ماده ها نیز صدق می‌کند. این حیوانات نیز زمانی که بلوغ برسند، شروع به تجربه فحلی می‌کنند. سن بلوغ میش به عواملی مانند ژنتیک، نژاد و اندازه (وزن بره) بستگی دارد. البته تغذیه و فصلی که میش در آن متولد می‌شود هم از همین عوامل هستند. میانگین سنی که بره ماده به بلوغ جنسی می‌رسد هم بین 5 ماه تا یک سال است.

بره های تک قلو نیز زودتر از بره های چند قلو به بلوغ جنسی می‌رسند. دانستن چنین نکاتی برای این مفید است که بدانید وجود قوچ یا بره نر بالغ در میان چندین میش می‌تواند باعث فحل شدن میش ها شود. اگر می‌خواهید از جفت گیری ناخواسته در گله خود جلوگیری به عمل آورید، باید به این نکته توجه داشته باشید.

کمک به زایمان گوسفند ماده

در بیشتر مواقعی که گوسفندان از لحظ جسمی ضعیف است و جثه بزرگی ندارد ( گوسفندی که نمی تواند زایمان کند )، در هنگام زایمان به کمک نیاز خواهد داشت. البته تاخیر در زایش و وضع غیر نرمال بره نیز باید در نظر گرفته شود . به هر حال در زمان زایش ، دامدار باید ابتدا دست های خود را کاملا ضدعفونی کرده و پس از آن با استفاده تجربه یا دانش خود میش را به پهلو بخواباند و با استفاده از دست هایش خیلی آرام بره را از درون رحم به بیرون بکشد. اگر به هر دلیل توانایی این کار را نداشتید، می توانید از اشخاص ماهر و یا دامپزشک بخواهید که این کار را برای شما انجام دهند.

مدت زمان بارداری گوسفند (مدت حاملگی گوسفندان)

تعداد زایمان گوسفندان در سال چقدر است؟