پشم گوسفند تنها یک الیاف طبیعی نیست، بلکه ذخیره‌ای از تکامل طبیعت است که قرن‌ها به انسان خدمت کرده و هنوز هم جایگزین کاملی برای آن پیدا نشده است. کافیست به یک لباس پشمی دست بزنید تا متوجه شوید این ماده چیزی فراتر از «پوشش» است. عایقی تنفس‌پذیر، مقاوم، گرم و در عین حال سازگار با بدن انسان.
راز ماندگاری پشم در دنیای مدرن، در ترکیب ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منحصربه‌فرد آن نهفته است. الیاف مجعد و توخالی پشم، مانند هزاران محفظه کوچک عمل می‌کنند که هوا را در خود نگه می‌دارند و همین خاصیت، آن را به یکی از قدرتمندترین عایق‌های طبیعی جهان بدل کرده است. به همین دلیل، صنعت نساجی همیشه به پشم به چشم یک ماده اولیه استراتژیک نگاه کرده؛ ماده‌ای که ارزشش گاهی حتی از گوشت گوسفند هم بالاتر رفته است.
امروز، در شرایطی که بشر به‌دنبال مواد تجدیدپذیر و دوستدار محیط‌زیست است، پشم گوسفند دوباره به‌عنوان یک سرمایه پایدار و بی‌رقیب مطرح شده است. این ماده طبیعی نه‌تنها نیازهای اولیه پوشاک را برطرف می‌کند، بلکه در پزشکی سنتی، کشاورزی، دکوراسیون و حتی فناوری‌های نوین نیز جایگاه خود را پیدا کرده است. بنابراین، وقتی از پشم گوسفند سخن می‌گوییم، در واقع از یک منبع چندمنظوره صحبت می‌کنیم که ظرفیت‌هایش بسیار فراتر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌کنیم.
جنس پشم گوسفند چیست و چه ویژگی دارد؟
پشم گوسفند یکی از شگفت‌انگیزترین الیاف طبیعی است که ریشه در ساختار پروتئینی بدن حیوان دارد. اساس تشکیل پشم، کراتین است، همان پروتئینی که ناخن‌ها، موها، پرها و حتی شاخ حیوانات نیز از آن ساخته شده‌اند. این ترکیب پروتئینی به الیاف پشم استحکام، انعطاف و ماندگاری می‌بخشد و راز اصلی مقاومت بالای آن در برابر کشش و پارگی محسوب می‌شود.
برای درک بهتر جایگاه پشم، باید نگاهی به تقسیم‌بندی الیاف بیندازیم. به‌طور کلی، الیافی که بشر در صنعت نساجی و پوشاک به کار می‌برد در دو گروه اصلی قرار می‌گیرند:
- الیاف مصنوعی: محصول دست بشر، اغلب بر پایه مواد شیمیایی و پلیمری مانند نایلون، پلی‌استر و اکریلیک. این الیاف در قرن بیستم تحولی بزرگ در صنعت نساجی ایجاد کردند، اما به دلیل مشکلات زیست‌محیطی و حساسیت‌های پوستی، همیشه زیر سایه نقد قرار دارند.
- الیاف طبیعی: موهبت‌های طبیعت که بدون دخالت پیچیده شیمیایی به دست می‌آیند. این گروه خود به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- الیاف گیاهی (سلولزی): مانند پنبه و کتان، که از ساختار سلولز گیاهان به دست می‌آیند.
- الیاف معدنی: مانند آزبست، که امروزه کاربرد محدودی دارد.
- الیاف حیوانی: شامل پشم گوسفند، کشمیر (بز کشمیر)، ابریشم (پیله کرم ابریشم) و موی شتر. این دسته به دلیل داشتن کراتین و پروتئین، بیشترین شباهت را به ساختار بدن انسان دارند و از این‌رو بیشترین سازگاری را با پوست نشان می‌دهند.
در این میان، پشم گوسفند جایگاه ویژه‌ای دارد، چرا که برخلاف بسیاری از الیاف دیگر، هم قابلیت عایق‌بودن در سرما و گرما را دارد، هم رطوبت‌گیر است، هم ضدالکتریسیته ساکن و هم زیست‌تخریب‌پذیر. به همین دلیل است که از گذشته تا امروز نه‌تنها در لباس و فرش، بلکه در پزشکی سنتی، کشاورزی و حتی صنایع نوین از آن بهره گرفته می‌شود.
- خرید گوسفند زنده به صورت شبانه روزی در سراسر تهران با حمل و نقل و ذبح رایگان
خواص، ویژگی ها و کاربرد پشم گوسفند و انواع دام ها
پشم گوسفند را همانطور که اشاره کردیم، می‌توان «الیاف هوشمند طبیعت» نامید، ماده‌ای که به‌طور هم‌زمان می‌تواند گرم کند، رطوبت را مدیریت کند و حتی بدن را در برابر تغییرات ناگهانی دما متعادل نگه دارد. آنچه این الیاف را خاص می‌کند نه فقط ترکیب پروتئینی آن، بلکه توانایی‌اش در ترکیب سه ویژگی حیاتی: دوام، تنفس‌پذیری و سازگاری زیستی است.
اگرچه قرن‌هاست لباس و فرش اصلی‌ترین مقصد پشم بوده‌اند، اما امروزه جایگاه آن بسیار گسترده‌تر شده است: از عایق‌های ساختمانی و بسته‌بندی‌های پایدار گرفته تا نقش درمانی در طب سنتی برای کاهش دردهای مفصلی، سرفه و حتی بهبود سلامت رحم.
به همین دلیل، پشم گوسفند دیگر تنها یک ماده خام نساجی نیست؛ بلکه یک منبع چندمنظوره و استراتژیک است که می‌تواند هم اقتصاد محلی را تقویت کند، هم به سلامت انسان کمک برساند و هم بخشی از پاسخ به بحران‌های زیست‌محیطی باشد. در ادامه با مهم ترین فواید استفاده و کاربردهای این ماده پرمصرف آشنا خواهید شد.
کاربردهای پشم در صنعت نساجی و پوشاک
- پوشاک زمستانی و تابستانی: ساختار مجعد و توخالی پشم موجب می‌شود در سرما گرما را حفظ و در گرما حرارت اضافی را دفع کند. همین ویژگی باعث شده لباس‌های پشمی در هر فصلی کاربرد داشته باشند.
- قالی‌بافی و فرش دستباف ایرانی: مرغوب‌ترین قالی‌های ایران از پشم گوسفند بافته می‌شوند. پشم علاوه بر دوام و استحکام، رنگ‌پذیری فوق‌العاده‌ای دارد.
- محصولات سنتی و صنایع دستی: نمد، کلاه، شال، جوراب و حتی پوتین‌های سنتی از گذشته تاکنون با پشم تولید می‌شوند.
- کاربردهای خاص: از پشم برای ساخت چکش پیانو، زین اسب و حتی آستر برخی کفش‌ها استفاده شده است.
کاربردهای صنعتی پشم
- عایق حرارتی و صوتی: پشم یکی از بهترین عایق‌های طبیعی است. علاوه بر دیوار و سقف خانه‌ها، در صنایع مدرن نیز به عنوان جایگزین پایدار برای عایق‌های شیمیایی به کار می‌رود.
- صنعت مبلمان و دکوراسیون داخلی: از پشم در ساخت روکش صندلی‌های قطار و هواپیما، کوسن، تشکچه، آباژور و حتی کاغذ دیواری استفاده می‌شود.
- تولید کود و کمپوست کشاورزی: پشم غنی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. افزودن آن به خاک باعث تقویت رشد گیاهان، حفظ رطوبت و کنترل علف‌های هرز می‌شود.
- افزایش مقاومت آجر: ترکیب پشم با جلبک دریایی در برخی آزمایش‌ها به تولید آجرهای مقاوم‌تر و سازگار با محیط زیست منجر شده است.
- تولید دستمال و حوله: قدرت جذب بالای پشم، آن را به یک ماده عالی برای ساخت دستمال و حوله‌های باکیفیت (حتی دستمال‌های نانو) تبدیل کرده است.
- صنعت بسته‌بندی: پشم به دلیل سبکی و عایق بودن، برای بسته‌بندی کالاهای حساس به دما و ضربه استفاده می‌شود.
- پاکسازی نشت نفت: تحقیقات نشان داده پشم می‌تواند به عنوان جاذب طبیعی برای جمع‌آوری لکه‌های نفتی در دریاها به کار رود. این خاصیت، پشم را به یک راهکار زیست‌محیطی ارزشمند تبدیل کرده است.
خواص درمانی و سنتی پشم گوسفند
- پشم گوسفند برای سرفه و سرماخوردگی: قرار دادن پارچه‌ای از پشم تمیز روی سینه می‌تواند به باز شدن مجاری تنفسی و کاهش سرفه کمک کند. گرمای یکنواخت پشم التهاب را کم کرده و احساس راحتی ایجاد می‌کند.
- پشم برای خار پاشنه: گذاشتن لایه‌ای از پشم در کف کفش یا جوراب باعث کاهش فشار روی پاشنه و افزایش گردش خون می‌شود و درد خار پاشنه را تسکین می‌دهد.
- خواص پشم برای رحم و سلامت زنان: بستن کمربند یا پارچه پشمی روی کمر و شکم در طب سنتی برای کاهش دردهای قاعدگی و رفع سردی رحم توصیه شده است.
- تشک پشم گوسفندی: خوابیدن روی تشک پشمی با تنظیم طبیعی دمای بدن و جذب رطوبت، کیفیت خواب را افزایش داده و برای بیماران روماتیسمی و سالمندان بسیار مفید است.
- تسکین دردهای عضلانی و مفصلی: گرمای طبیعی پشم با افزایش جریان خون، دردهای عضلانی و روماتیسمی را کاهش می‌دهد.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد پشم
- عایق طبیعی حرارت و صدا
- جذب رطوبت تا 30٪ وزن خود بدون احساس خیسی
- خاصیت آنتی‌باکتریال و ضدبو به دلیل وجود لانولین
- انعطاف‌پذیر، مقاوم و دیرسوز
- تجدیدپذیر و کاملاً زیست‌تخریب‌پذیر
تاریخچه تولید پشم
اعتقاد بر این است که پرورش گوسفند به خصوص گوسفندان پشمی در حدود 6000 سال قبل از میلاد شروع شده است.
ریسندگی نخ پشمی نیز از همان زمان ها آغاز شده است. از یک کلیوگرم پشم می توان ده ها متر نخ تولید کرد که کاربردهای متنوعی دارد . پشم گوسفند شاید جزو اولین محصولاتی بوده است که انسان ها با روش های کالا به کالا با آن داد و ستد انجام می‌دادند. در آن زمان کار پرورش دام به خصوص گوسفند بیشتر در آسیای غربی رواج داشت که بعد ها این حیوانات از طریق تجارت با شمال آفریقا و اروپا وارد این مناطق نیز شدند.
در قرون وسطی تجارت پشم در اروپا رونق گرفت، به ویژه در مناطقی که امروزه ما آنها را به نام های بلژیک، هلند، انگلیس و فرانسه می شناسیم.
مهم ترین تولید کنندگان پشم خام در قرون وسطی کشورهای اسپانیا و انگلیس بودند در حالی که صنعت نساجی کشور های ایتالیا و هلند از رونق بهتری برخوردار بود. گوسفند اسپانیایی در سال 1492 توسط کریستوفر کلمب به آمریکا آورده شد.
پرورش گوسفند در کشور اسپانیا در آن زمان بسیار مورد توجه بود. نژاد گوسفندان مرینو (مرینوس) از مهم ترین نژادهای پشمی جهان بود که تا سال 1810 استرالیا که بیش از 30000 گوسفند داشت، سعی می‌کرد بیشتر آنان را از نژاد مرینوس باشند. البته امروزه به دلیل افزایش استفاده از الیاف مصنوعی، استفاده از پشم گوسفند طبیعی در صنایع نساجی کاهش قابل ملاحظه ای یافته است.
اهمیت برداشت و چیدن پشم گوسفندان
پشم گوسفندان و دام ها را باید در طول سال حداقل یکبار چید. طول و کیفیت پشم با توجه به عوامل ژنتیکی، محیطی و نرخ رشد تعیین می شود. در بعضی مناطق می توان شاهد این مورد بود که پشم چینی دوبار در سال اتفاق می افتد.مزیت این کار بازگشت سریع تر سرمایه و تمیز بودن پشم از خاک، خار و خاشاک است. همچنین باعث افزایش احتمال قدرت تولید مثل در زمان های جفت گیری می شود. همچنین چیدن پشم در گوسفندان باعث کاهش ابتلا دام به انواع بیماری ها می شود.
در ضمن به جز موارد اشاره شده، زیاد بودن حجم پشم بر روی بدن گوسفند به ویژه در روزهای گرم و مرطوب سبب ایجاد تنش گرمایی برای این حیوان خواهد شد به علاوه، وقتی ادرار، مدفوع و سایر مواد زائد در لابه‌لای پشم گیر می‌کند، می‌تواند مگس‌ها و سایر آفات باکتریایی را به سمت بدن گوسفند جذب نماید که این خود مشکلی بزرگ برای دامداران بی توجه به این موضوع است.
با روش های پشم زنی در گوسفندان بیشتر آشنا شوید.
دلایل ریزش پشم در گوسفندان
گاهی اوقات گله ها دچار پدیده پشم ریزی می‌شوند که این اتفاق به دلایل مختلف مثل شیوع یک نوع بیماری و یا کمبود های تغذیه‌ای و یا حتی مسائل طبیعی اتفاق می‌افتد. برای حل این مشکل توصیه می شود از دکتر دامپزشک بخواهید که گله شما را معاینه نماید.
در این مقاله بیشتر درباره علل ریزش پشم گوسفند بخوانید.
نکات چیدن پشم گوسفندان و انواع دام
- پشم چینی بیشتر به وسیله دوکارد، قیچی، مواد شیمیایی، پشم چین های دستی و انواع ماشین های برقی و موتوری انجام می‌گیرد.
- در زمان چیدن پشم، با توجه به دمای محیط و آلودگی های موجود در پشم گوسفندان، یک تا دو روز قبل از چیدن گوسفندان را کاملا شسته و گیاهان چسبیده به پشم را جدا کنید. گرده شویی باعث می شود که پشم گوسفندان راحت تر کوتاه شوند و به دستگاه برقی در صورت استفاده آسیب وارد نشود.
مشخصات فیزیکی پشم
پشم گوسفند دارای خواص ضد باکتری و ضد میکروبی است که مانع رشد کپک ها و باکتری ها می شود این بدان معناست که لباس های پشمی نیازی به شستشوی منظم ندارند و بر خلاف الیاف مصنوعی پس از استفاده مجدد بوی تازگی می هند.
پشم در برابر لکه ها مقاوم است:
پوشش بیرونی پشم به دفع مایعات کمک می کند و در این نوع لباس ها لکه های کم تری نسبت به سایر لباس ها ایجاد می‌شود.
پشم با دوام است:
کشش طبیعی الیاف پشم بسیار خوب است و پارچه و لباس های ساخته شده از این جنس احتمال پاره شدن کم تری را دارند والیاف پشمی می توانند شکل خود نسبت به سایر الیاف، بهتر حفظ کند.
لباس های پشمی شما را در زمستان سرد و در تابستان گرم نگه می دارد:
پشم یک ماده شگفت انگیز برای تنظیم دمای بدن است. در زمستان عایق پشم، هوای گرم و خشک را در بدن حفظ می‌کند و در تابستان گرما و رطوبت بدن را بیشتر دفع کرده و باعث خنکی بدن می‌شود.
دامداران به راحتی می توانند پشم گوسفندان را انبار کنند و یا به راحتی به بازار عرضه کرده و از فروش آن درآمدی را کسب نمایند.
- جهت خرید مرغ و خروس در تهران اینجا کلیک نمایید.
نژادهای گوسفندان پشمی
پشم گوسفند فقط یک پوشش ساده برای دام نیست؛ کیفیت و نوع آن به‌طور مستقیم به نژاد گوسفند بستگی دارد. همین موضوع باعث شده در جهان، گوسفندان را بر اساس نوع پشم به گروه‌های مختلفی تقسیم کنند. این دسته‌بندی از الیاف بسیار ظریف و لوکس گرفته تا پشم‌های ضخیم و مقاوم برای قالی‌بافی را شامل می‌شود.
دسته‌بندی اصلی گوسفندان پشمی
گوسفندان پشم ظریف
این گروه با الیافی به قطر 17 تا 23 میکرون و طول دسته‌ای حدود 5 تا 10 سانتی‌متر شناخته می‌شوند. معروف‌ترین نژاد این دسته مرینوس است که به‌عنوان نماد پشم لوکس جهان شناخته می‌شود. هر گوسفند مرینوس به‌طور متوسط سالانه 4 کیلوگرم پشم بسیار نرم و سبک تولید می‌کند؛ پشمی که به‌دلیل لطافت فوق‌العاده در صنعت پوشاک لوکس کاربرد دارد.
گوسفندان پشم متوسط:
الیاف این دسته ضخیم‌تر و درخشان‌تر هستند و علاوه بر زیبایی، راندمان تولیدی بالایی دارند. این نوع پشم بیشتر در صنعت پوشاک عمومی و تولید لباس‌های گرم روزمره استفاده می‌شود.
گوسفندان پشم بلند (Long Wool):
الیافی با قطر 36 تا 50 میکرون و طولی بین 15 تا 37 سانتی‌متر دارند. این پشم‌ها به دلیل درخشندگی و استحکام بالا، در تولید پارچه‌های خاص و همچنین برخی صنایع دستی ارزشمند کاربرد دارند.
گوسفندان پشم آمیخته (Crossbred Wool):
همانطور که از نامش پیداست، ترکیبی از ویژگی‌های دو گروه قبلی است. قطر الیاف مشابه پشم متوسط است اما طول بیشتری دارد. این پشم‌ها معمولاً در صنایع فرش ماشینی و برخی پوشاک مقاوم کاربرد دارند.
گوسفندان پشم قالی:
پشم این گروه ترکیبی از چند نوع الیاف مختلف است: تار پشم حقیقی، الیاف مدولائی (هتروتیپ) و الیاف کمپ. همین ساختار ترکیبی، آن را برای قالی‌بافی و تولید فرش‌های دستباف بادوام ایده‌آل می‌سازد.
وضعیت نژادهای پشمی در ایران
در ایران، برخلاف برخی کشورها، نژادهای اختصاصی برای تولید پشم ظریف یا بلند وجود ندارند. بیشتر نژادهای بومی کشور ما برای تولید گوشت یا چندمنظوره پرورش داده می‌شوند، اما با این حال، بسیاری از آنها پشمی با کیفیت قابل قبول دارند. نژادهایی مانند افشاری، مغانی، کردی و شال، علاوه بر نقش اقتصادی در تولید گوشت، پشم مناسبی نیز برای قالی‌بافی و صنایع دستی ارائه می‌دهند.
استفاده از پشم گوسفندان در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد؛ از یافته‌های باستان‌شناسی گرفته تا فرش‌های دستباف موزه‌ای، همگی نشان می‌دهند که ایرانیان از هزاران سال پیش، پشم را به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی زندگی و فرهنگ خود به کار گرفته‌اند.
بررسی گوسفندان از نظر تولید پشم
پشم گوسفند تنها یک پوشش طبیعی نیست؛ بلکه مهم‌ترین معیار اقتصادی برای بسیاری از نژادها به شمار می‌آید. در ارزیابی گوسفندان پشمی، چند عامل کلیدی باید مورد توجه قرار گیرد: میزان تولید سالیانه، گستردگی پوشش بدن، تراکم و طول الیاف. این شاخص‌ها هم در انتخاب دام‌های پشمی و هم در برنامه‌های اصلاح نژاد نقش اساسی دارند.
ظرفیت تولید سالیانه پشم
میزان تولید پشم به نژاد وابسته است. برای نمونه:
نژاد مرینوس: بین 9 تا 12 کیلوگرم پشم در سال تولید می‌کند.
نژادهای گوسفند ایرانی: به‌طور میانگین حدود 1.5 کیلوگرم در سال.
این تفاوت بزرگ نشان می‌دهد چرا برخی کشورها روی پرورش گوسفندان پشمی تخصصی سرمایه‌گذاری سنگین می‌کنند، در حالی که در ایران بیشتر نژادها چندمنظوره (گوشتی–پشمی) هستند.
اهمیت گسترش پشم در بدن
ارزیابی دام فقط به وزن پشم محدود نمی‌شود. محل رویش پشم هم اهمیت دارد. دام‌هایی که در نواحی سر، گردن، زیر شکم و صورت پوشش متراکم‌تری دارند، استعداد بالاتری در تولید پشم نشان می‌دهند و این ویژگی معمولاً به نسل بعد منتقل می‌شود.
تراکم تارهای پشم
هر چه تراکم فولیکول‌ها در پوست بیشتر باشد، تولید پشم هم بالاتر است.
تحقیقات نشان داده:
- در نژادهای گوشتی (مانند سرسیاه انگلیسی) حدود 4560 تار در هر سانتی‌متر مربع وجود دارد.
- در نژاد گوسفند مرینوس، تراکم به 5500 تا 5800 تار در هر سانتی‌متر مربع می‌رسد.
- تراکم در نقاط مختلف بدن یکسان نیست: در پشت و پهلوها بیشتر است، در حالی که روی شکم و پاها کمتر می‌شود.
در عمل، کارشناسان با چیدن نمونه‌هایی کوچک از پشم یا حتی با روش‌های بافت‌شناسی می‌توانند تراکم فولیکول‌ها را دقیق محاسبه کنند.
طول الیاف پشم
طول پشم هم مانند تراکم در بخش‌های مختلف بدن متفاوت است:
- بلندترین تارها در ناحیه شانه و پشت رشد می‌کنند.
- تارهای کناره‌های بدن کوتاه‌ترند.
- روی شکم، تارها معمولاً ریزتر و نازک‌ترند.
برای اندازه‌گیری، ارزیاب با خط‌کش ساده طول الیاف را در حالت طبیعی و سپس در حالت کشیده‌شده (با باز کردن جعدها) ثبت می‌کند.
در این لینک بیشتر در مورد رشد پشم گوسفندان صحبت کرده‌ایم. حتما این لینک را دنبال کنید.
برخی از مشکلات موجود در بازار پشم
طی چندین سال گذشته با وجود رشد جمعیتی در جهان و افزایش نیاز به پوشاک در کشورهای مختلفی توجه به صنعت نساجی و همچنین تولید پشم کاهش پیدا کرده است و این سبب شده تا نهادهای بازاریابی و زیر ساخت های مرتبط با موضوع نساجی و تولید پشم با مشکلاتی روبه رو شوند. از جمله این مسائل می توان به مسافت زیاد بین بازارهای روستایی و عشایری با سیستم های فروش پشم، به صرفه نبودن تولید محصولات پشمی در مقایسه با محصولات شیمیایی و همچنین به روز نبودن تجهیزات صنایع نساجی اشاره کرد.
به صورت کلی توجه نداشتن به صنایع مربوط به تولیدات محصولات پشمی باعث وارد خسارات زیادی هم به صنعت گران و هم به دامپروران می شود.
در ادامه قصد دارم در مورد روغن لانولین که از مهم ترین مواد بدست آمده از پشم گوسفندان می باشد توضیحاتی را ارائه دهیم.
روغن لانولین یا چربی پشم چیست؟
لانولین (Lanolin) یکی از ارزشمندترین فرآورده‌هایی است که از پشم گوسفند استخراج می‌شود. این ماده، نوعی چربی طبیعی به رنگ کهربایی (زرد طلایی) است که از غدد چربی پوست گوسفند ترشح می‌شود و در حین شست‌وشوی پشم جدا و جمع‌آوری می‌گردد.
لانولین در دمای معمولی اتاق به شکل جامد یا نیمه‌جامد است، اما در دمای حدود ۳۸ تا ۴۲ درجه سانتی‌گراد (۱۰۰ تا ۱۰۷ فارنهایت) ذوب می‌شود. ساختار آن عمدتاً از اسیدهای چرب، الکل‌های چرب و ترکیبات استری تشکیل شده و همین ساختار باعث شده که لانولین یکی از بهترین مواد طبیعی برای نرم‌کنندگی، مرطوب‌سازی و محافظت پوست و مو باشد.
خواص و کاربردهای لانولین
- نرم‌کننده قوی پوست و مو: لانولین به دلیل شباهت ساختاری با چربی طبیعی پوست انسان، به‌راحتی جذب پوست می‌شود و آن را نرم، مرطوب و محافظت‌شده نگه می‌دارد. به همین دلیل در بسیاری از کرم‌ها، لوسیون‌ها، بالم‌ها، رژ لب و پودرهای آرایشی از لانولین استفاده می‌شود.
- مناسب برای موهای خشک، فر و موج‌دار: این چربی طبیعی می‌تواند رطوبت را در مو حفظ کرده، از شکنندگی جلوگیری کند و حالت‌پذیری مو را افزایش دهد.
- امولسیفایر طبیعی در داروسازی: لانولین به‌عنوان یک امولسیفایر (مخلوط‌کننده آب و چربی) در ساخت پمادها و کرم‌های دارویی استفاده می‌شود.
- کاربرد در صنعت چرم: در فرآیند نرم‌سازی و پرداخت چرم نیز از لانولین برای حفظ نرمی و جلای چرم استفاده می‌شود.
آیا لانولین خوراکی است؟
خیر. لانولین به هیچ عنوان نباید خورده شود. مصرف خوراکی آن می‌تواند باعث مسمومیت شود. علائم مسمومیت با لانولین شامل:
- قرمزی و تورم پوست
- حالت تهوع
- استفراغ و بی‌حالی
نحوه استخراج لانولین از پشم گوسفند
از نظر عملی و اقتصادی، دو روش اصلی برای استخراج لانولین از پشم گوسفند وجود دارد:
1. روش سنتی با آب و مواد قلیایی
- در این روش، پشم خام در چندین حوضچه آب گرم و مواد قلیایی شسته می‌شود.
- دمای آب بین 40 تا 55 درجه سانتی‌گراد تنظیم می‌شود.
- پشم در حوضچه‌های متوالی با مواد قلیایی ملایم شسته می‌شود.
- پس از شست‌وشو، آب حاوی چربی‌ها (پساب) جمع‌آوری شده و لانولین از آن جدا می‌شود.
- این روش بیشتر در کارخانه‌های فرآوری پشم رایج است و هزینه کمتری دارد.
2. روش صنعتی با حلال‌ها (روش سوفر)
- در این روش، از حلال‌هایی مانند هگزان یا الکل ایزوپروپیل برای استخراج لانولین استفاده می‌شود.
- پشم روی نوارهای مشبک پهن می‌شود.
- حلال‌ها به صورت کنترل‌شده روی پشم پاشیده می‌شوند.
- چربی پشم در حلال حل شده و سپس از طریق تقطیر و خالص‌سازی، لانولین جدا و جمع‌آوری می‌شود.
- این روش دقت بالاتری دارد و برای تولید لانولین باکیفیت در مقیاس بالا استفاده می‌شود.
نکته زیست‌محیطی
فرآیند به‌دست‌آوردن لانولین هیچ آسیبی به گوسفند وارد نمی‌کند. پشم گوسفند به‌طور طبیعی رشد می‌کند و هر سال نیاز به چیدن دارد. لانولین هم در حین شست‌وشوی پشم جدا می‌شود، بدون اینکه گوسفند متحمل درد یا آسیب شود.
رنگ و بوی لانولین
در حالت خام، لانولین قهوه‌ای تیره با بوی مخصوص است. اما در فرآیند خالص‌سازی صنعتی، رنگ آن به زرد طلایی و بوی آن کاهش می‌یابد. لانولین خالص و باکیفیت باید بی‌بو یا با بوی ملایم باشد تا در محصولات آرایشی ایجاد مشکل نکند.
در خصوص لانولین اینجا منبعی جامع برای مطالعه درج شده است که می‌توانید آن را برای کارهای تخصصی مطالعه نمایید.
گرانی پشم
یکی از دلایل از کم رونق شدن صنایع دستی و نساجی در کشور، گران شدن پشم خریداری شده از دامدار توسط بافندگان و ریسندگان خرد می باشد، به همه این افرادی که امکان نگهداری و پرورش گوسفند را دارند توصیه می شود که برای حل این مشکل چندین راس گوسفند را سالیانه نگهداری کنند تا علاوه بر فواید دیگر این کار ، پشم مورد نیاز خود را از این طریق تامین نمایند. تمام گوسفندانی که از نژاد و سلامتی خوبی برخوردار هستند و به صورت درست پرورش می یابند، قادرند هزنیه های سالیانه خود را از طریق تولیداتی که دارند تامین کنند.
چگونه از شر بوی نامطبوع پشم گوسفند خلاص شویم؟
در یک زمستان سرد، پوشیدن ژاکت پشمی به عنوان انتخابی ایده آل برای بسیاری از مردم تلقی می‌شود. تا اینجا تصور پوشیدن این لباس گرم و نرم بسیار جذاب است اما حال فکر کنید که این الیاف پشمی ژاکت مورد علاقه‌تان بوی نامطبوع گوسفند بدهد چه می‌کنید؟!
البته این مورد اکنون به دلیل صنعتی شدن فرایندهای تولید و نساجی بسیار کم رخ می‌دهد اما اگر مثلا مادربزرگ دوست داشتنی شما با علاقه ژاکتی برای شما بافت که این مشکل را داشت چه باید کرد؟
خوشبختانه چند روش وجود دارد که می‌توانید برای از بین بردن بوی نامطبوع این نوع الیاف طبیعی از آنها استفاده کنید. این روش‌ها برای قالیچه‌ها و در کل نخ‌های پشمی استفاده شده در محصولات دیگر نیز کاربرد دارد.
چرا پشم بوی بد می‌دهد؟
همانطور که احتمالا می‌دانید از پوشش بدنی گوسفند ماده‌ای مومی و روغنی به نام لانولین ترشح می‌شود. این ماده غالبا باعث ایجاد بو در الیاف پشم می‌شود. حتی اگر پشم با روش‌های مختلف برای حذف لانولین فرآوری شود، ممکن است مقداری از بوی نامطبوع آن باقی بماند.
روش اول: از ترکیب جوش شیرین و سرکه استفاده کنید.
اگر پشم گوسفندی شما قابل شستشو با ماشین لباسشویی است، 1.2 فنجان جوش شیرین به همراه همین مقدار سرکه را به مواد شوینده معمولی خود اضافه کرده و پشم را بشویید. اگر هم فرش پشمی بد بو دارید، جوش شیرین را به مقدار زیاد بر روی آن بپاشید و به مدت 30 دقیقه صبر کنید. قبل از آب گیری بو باید از بین رفته باشد اما اگر کاملا از بین نرفت، این کار را چندین بار دیگر تکرار نمایید.
روش دوم: از هوای تازه استفاده کنید.
لباس‌های پشمی، فرش‌ها یا پتوهای خود را با آویزان کردن یا پهن کردن در محیط باز برای مدت قرار دهید. تابش نور مستقیم خورشید به همراه عبور هوای تازه از میان الیاف می‌تواند به از بین بردن بوی بد پشم و هرگونه بوی کپک زدگی دیگر کمک کند. برای پهن کردن بهتره این قبیل وسایل را بر روی چمن به مدت حداقل 2 روز قرار دهید.
روش سوم: از زغال فعال استفاده کنید.
یک بسته زغال فعال را به مدت یک هفته در کنار لباس‌ها، پتوها و محصولات پشمی خود قرار دهید. این یک روش کاربردی برای خارج کردن بوی گوسفند از نخ پشم است.
کاربرد پشم در تولید لباس های خاص
امروزه به دلیل طبیعی و خاص بودن فیبر و الیاف پشم، سعی می‌شود جنس لباس مشاغل مختلف از جمله سربازان، آتش نشانان، پلیس، فضانوردان، تیم های نجات و حتی رانندگان فرمول یک را از پشم گوسفند به خصوص پشم نژاد مرینوس تهیه کنند.
منسوجات پشمی طبیعی مقاومت خوبی در برابر آتش و گرما دارند. این اقلام حتی اگر آتش بگیرند کمتر مشتعل شده و مانند الیاف مصنوعی ذوب نمی شوند و چکه نمی کنند. به جز این خاصیت پشم برای بحث انتقال رطوبت و تنفس بدن نیز بسیار مناسب است. پارچه های تولید شده از پشم طبیعی، لایه ایده آلی برای استفاده در لباس پشمی محسوب می شوند.
برای مشتعل نمودن پشم باید دمای شعله به 570 تا 600 درجه سانتی گراد برسد. این در حالی است که برای پنبه این اتفاق در دمای حدودی 255 درجه سانتی گراد رخ می دهد. دمای بالای اشتعال پشم گوسفند به این دلیل است که این ماده حاوی درصد بالایی نیتروژن و رطوبت است که به همین سبب برای سوختن به مقدار زیادی اکسیژن نیازمند است. در ضمن اگر پشم آتش بگیرد، در صورت حذف منبع حرارت خود به خود نیز خاموش می‌شود.
در یک مطالعه علمی مشخص شده که پارچه های 100 درصد مصنوعی (پارچه های پلی پروپیلن و پلی استر) به دلیل اشتعال پذیری بالا و تمایل به ذوب شدن بسیار برای سلامت و پوست انسان های در معرض خطر، مضر هستند.
پشم گوسفند پرکاربردترین ماده در تولید لباس‌های ورزشی باکیفیت
در طی اعلام نتایج گزارشات مختلف سازمان های مرتبط با حیوانات، مشاهده می‌شود که هر یک از ده برند بزرگ محصولات ورزشی جهان برای تولید باکیفیت ترین محصولات خود از پشم گوسفند، به خصوص پشم گوسفندان مرینوس بیشترین استفاده را می‌کنند. پشم گوسفند قابلیت حفظ دمای بدن به صورت متعادل را دارا است. صنعت پوشاک ورزشی سال هاست از این ویژگی خاص و انعطاف پذیر استفاده می‌کند. پشم گوسفند مرینوس را می‌توان در شلوارهای یوگا، لباس های دوچرخه سواری، دو میدانی و بسیاری از رشته ها یافت.
شرکت نایک به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان پوشاک ورزشی در جهان، در این گزارشات از دو رقیب خود یعنی پوما و آدیداس بیشتر از پشم گوسفند بهره می‌برد. اما موضوع مهمی که در این تحقیقات بیشتر نظر فعالان محیط زیست و دفاع از حقوق حیوانات را به خود جلب کرده است، توجه نکردن این شرکت ها به موضوع حفظ رفاه گوسفندان در هنگام پشم چینی است. این افراد از این قبیل شرکت ها می‌خواهند که از تامین کنندگان پشم گوسفندی خود بخواهند تا گوسفندان را با بهترین و کم درد ترین روش ها، پشم چینی نمایند. آنها معتقدند که پشم گوسفند را نباید به صورت تکه های بزرگ، با قیچی های تیز بدون بیهوشی کوتاه کرد. چرا که این عمل منجر به ایجاد ترس و استرس شدید برای دام خواهد شد.
خطرات زیست محیطی صنعت نساجی:
بر اساس یک تحقیق گسترده در جهان سالانه بین 80 تا 150 میلیارد انواع لباس تولید می شود که از این تعداد به ازای هر نفر نیز 11 کیلوگرم منسوجات دور ریخته شده و کمتر از 1 درصد آن بازیافت می شود. بر همین اساس برای کاهش خطرات زیست محیطی و آلودگی ناشی از تولیدات صنعت نساجی، بالابردن کیفیت محصولات تولیدی برای استفاده طولانی مدت، استفاده از منابع تجدید پذیر مثل پشم طبیعی و طراحی راهکارهایی جهت بازیافت این اقلام توسط کارشناسان پیشنهاد می شود.
هر ساله گوسفندان جهان مقادیر قابل توجهی پشم جدید تولید می کنند. این ماده که کاملا تجدید پذیر است با ترکیابت ساده موجود در طبیعت مانند آب، مواد موجود در خاک و تابش آفتاب واکنش های طبیعی برای بازگشت به چرخه طبیعت می تواند بازگردد.
در مقابل پشم طبیعی، الیاف مصنوعی مانند پلی استر از مواد تجدید ناپذیر مشتق شده اند، مواد که وقتی استخراج می شوند، کربن دی اکسید زیادی را وارد جو زمین خواهند کرد. البته با این حال حدود 63 درصد از کل الیاف تولید در جهان همین الیاف پلیمری مصنوعی هستند. تخمین زده می شود که این رقم که مربوط به تولید الیاف مصنوعی است در سال 2030 به حدود 73 درصد افزایش پیدا کند.
یک نکته مثبت دیگر در رابطه با پشم طبیعی این است که این مواد از آنجایی که در برابر بو، لکه و چین و چروک مقاوم بالایی دارند، نیاز به شست و شوی کمتری نیز داشته در نتیجه مواد شوینده کمتری نیز مصرف می شود. این برای حفظ محیط زیست بسیار مفید است.
آیا می دانستید که پشم یک الیاف بیولوژیکی بسیار پیچیده است که برای دهه ها دانشمندان را به چالش کشیده است؟
علیرغم تمام پیشرفت های تکنولوژیکی در ساخت انواع مواد مصنوعی جایگزین برای پشم، هنوز برای این ماده به عنوان یک الیاف منحصر به فرد و تقریبا خاص جایگزین مناسبی که به قیمت مناسب تولید شود یافت نشده است. یکی از خصوصیات پشم توانایی جذب سطح بالایی از رطوبت است که در رگبار و بارش های شدید، بدن گوسفند را از باران محافظت می‌کند. همچنین انعطاف پذیری و مقاومت خوبی هم دارد.
اگر می‌خواهید جنس لباس شما از یک الیاف طبیعی بادوام باشد که قابلیت محفاظت از بدن در برابر اشعه ماوراء بنفش را نیز داشته باشد، حتما از لباس های پشمی استفاده کنید.
- ارائه شده توسط وب سایت بازار گوسفند
