مریضی گوسفند | علائم اولیه، روش‌های پیشگیری و درمان انواع بیماری‌های گوسفندان

آشنایی با بیماری‌های گوسفندان و اهمیت پیشگیری در دامداری

هر دامدار حرفه‌ای می‌داند که بزرگ‌ترین تهدید برای سود و بقای گله، بیماری است. گوسفندان با وجود مقاومت نسبی در برابر شرایط سخت، در برابر بسیاری از عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها و حتی خطاهای مدیریتی و تغذیه‌ای، بسیار آسیب‌پذیر هستند. تغییرات شدید دما، خشکسالی، کمبود مرتع و استرس‌های محیطی نیز این آسیب‌پذیری را تشدید می‌کنند.

وقتی یک بیماری وارد گله شود، فرصت واکنش بسیار محدود است. تجربه دامداران نشان می‌دهد که گاهی یک بیماری تنفسی ساده یا آلودگی انگلی، در عرض چند روز ده‌ها رأس دام را گرفتار می‌کند. هزینه درمان نه‌تنها سنگین است، بلکه به ندرت می‌تواند خسارت واردشده را جبران کند. به همین دلیل، اصل طلایی در دامپروری همیشه این است: پیشگیری آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است.

چرا پیشگیری اهمیت دارد؟

• ماهیت گله‌ای بودن گوسفند: گوسفندان بیشتر وقت خود را در کنار هم می‌گذرانند. همین نزدیکی باعث می‌شود بیماری‌های مسری مثل آنتروتوکسمی، آبله یا انگل‌های روده‌ای به‌سرعت منتشر شوند.
• نقش اقتصادی: دام بیمار نه تنها از چرخه تولید (شیر، گوشت یا بره‌زایی) بازمی‌ماند، بلکه هزینه‌های اضافی دارو، واکسیناسیون اضطراری و حتی تلفات را هم به دامدار تحمیل می‌کند.
• خطر بیماری‌های پنهان: برخی عوامل بیماری‌زا، مثل انگل‌های خونی یا عفونت‌های رحمی، مدتی طولانی در بدن دام بدون علامت باقی می‌مانند و در زمان ضعف ناگهانی ظاهر می‌شوند.

نشانه‌های سلامت و بیماری در گوسفند

• اشتهای خوب دارد و با علاقه به چرا یا تغذیه مصنوعی واکنش نشان می‌دهد.
• به صدا و محیط اطراف حساس است و دنباله‌رو گله باقی می‌ماند.
• چشم‌ها و بینی شفاف و بدون ترشح غیرطبیعی دارد.
• روی بدنش زخم، تورم یا کاهش وزن محسوس دیده نمی‌شود.

در مقابل، نشانه‌های هشدار بیماری شامل موارد زیر است:

• کاهش یا قطع ناگهانی اشتها
• تب و بی‌حالی
• اسهال (به‌ویژه اسهال خونی یا بدبو)
• سرفه یا تنفس سنگین (معمولاً ناشی از عفونت‌های ریوی یا انگل‌های ریوی، نه انگل‌های کبدی)
• لاغری سریع، ریزش پشم یا رفتارهای غیرعادی مثل خوردن پشم
• عقب‌ماندن از گله یا بی‌میلی به حرکت

اقدامات کلیدی برای پیشگیری از بیماری‌ها

• واکسیناسیون منظم: رعایت برنامه واکسیناسیون (مثل واکسن آنتروتوکسمی و آبله) پایه اصلی سلامت گله است.
• قرنطینه دام جدید: هر دام تازه‌خریداری‌شده باید دست‌کم ۲ هفته در قرنطینه بماند تا وضعیت سلامت آن بررسی شود.
• بهداشت جایگاه: آخور، آبخوری و کف جایگاه باید مرتب تمیز و ضدعفونی شود. رطوبت و تهویه نامناسب محیط ایده‌آل برای رشد بیماری‌هاست.
• تغذیه متعادل: یک جیره متوازن با مواد معدنی و ویتامین کافی، سیستم ایمنی دام را قوی می‌کند.
• کنترل انگل‌ها: استفاده دوره‌ای از روش‌های پایش (مثل FAMACHA برای انگل‌های خونی) و درمان هدفمند با ضدانگل‌ها ضروری است.
• معاینات دوره‌ای: مراجعه منظم دامپزشک برای معاینه و آزمایش‌های پیشگیرانه بهترین راه برای جلوگیری از غافلگیری است.

دامداری حرفه‌ای فقط به معنای استفاده از تغذیه درجه یک  یا تکثیر حداکثری گوسفند نیست. مهم‌ترین اصل آن، مدیریت سلامت گله است. گوسفندی که سالم بماند، سریع‌تر رشد می‌کند، بهتر تولید می‌کند و سودآوری بیشتری برای دامدار به همراه دارد. به همین دلیل، هیچ اقدامی در دامداری ارزشمندتر از پیشگیری هدفمند، رعایت اصول بهداشتی و همکاری همیشگی با یک دامپزشک مطمئن نیست.

بیماری های گوسفندی

پیشگیری و درمان از بیماری گوسفند

در ادامه درباره روش‌های بررسی اندام‌های مختلف بدن گوسفندان بیشتر توضیح خواهیم داد.

آشنایی با رایج ترین بیماری های گوسفندان

ناباروری در گوسفند

علل ناباروری را می‌توان از جنبه های بسیاری از جمله اقدامات مدیریتی و همچنین عوامل بهداشتی بررسی کرد. یکی از دلایل اصلی در مورد ناباروری و سقط جنین در گوسفندان مربوط به مسئله کمبود مواد معدنی و ویتامین است. ویتامین ها و مواد معدنی نقش مهمی را در میزان باروری گله گوسفندان شما به عهده دارند از جمله این مواد می توان به سلنیم، مس، ویتامین A , D اشاره کرد.

علاوه بر نقش مواد مغذی در تعیین میزان ناباروری و سقط جنین ، انواع بیماری های قبلی نیز می تواند در این امر موثر باشد.

• در این سایت بخوانید: روش های درمان شکستگی پا گوسفندان

خاک‌خوری (گنده‌خواری) در بره‌های گوسفند

خاک‌خوری یا گنده‌خواری یکی از مشکلات رفتاری و تغذیه‌ای در بره‌ها است که اگر به موقع کنترل نشود، می‌تواند باعث بروز بیماری‌های گوارشی و کاهش رشد شود. مشاهده این رفتار نشانه‌ای از کمبودهای تغذیه‌ای یا اختلال در مدیریت پرورش است و نباید ساده گرفته شود.

علل اصلی خاک‌خوری در بره‌ها

1- کمبود مواد معدنی و ریزمغذی‌ها

• کمبود کبالت، سدیم و فسفر از مهم‌ترین دلایل بروز این مشکل است.
• کمبود کبالت موجب کم‌خونی، کم‌اشتهایی و ضعف عمومی می‌شود.

2- جیره غذایی نامتعادل

• جیره فاقد مکمل‌های معدنی و ویتامینی یا استفاده طولانی از علوفه ضعیف.
• عدم تناسب جیره با سن بره‌ها.

3- اختلالات گوارشی یا بیماری‌های متابولیک

• مشکلاتی مانند اسیدوز شکمبه که در نتیجه مصرف ناگهانی خوراک‌های پرنشاسته ایجاد می‌شود، می‌توانند رفتارهای غیرطبیعی مثل خاک‌خوری را تشدید کنند.

4- کمبود تحریک محیطی و رفتارهای تقلیدی

• بره‌ها ممکن است در محیط‌های فقیر از نظر تغذیه و سرگرمی، رفتار خاک‌خوری را از یکدیگر تقلید کنند.

راهکارهای درمان و پیشگیری

• استفاده از مکمل‌های معدنی: داروهایی مانند کوبافوس یا آجرهای معدنی حاوی کبالت، فسفر و عناصر کمیاب.
• تنظیم جیره غذایی: جیره باید متعادل، غنی از مواد معدنی و متناسب با سن و وزن بره‌ها باشد.
• بهبود شرایط بهداشتی و مدیریتی: تمیز نگه داشتن محیط، جلوگیری از آلودگی بستر به کود و خاک.
• پیشگیری از بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل انگل‌های داخلی و پیشگیری از اسیدوز شکمبه با مدیریت صحیح خوراک.

بیماری آبله گوسفندی

آبله گوسفندی یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار واگیر در دام است که از نظر اقتصادی و بهداشتی اهمیت بالایی دارد. این بیماری توسط ویروس آبله گوسفند (Sheep pox virus) ایجاد می‌شود و به‌ویژه در گله‌های متراکم یا مناطقی که رعایت اصول بهداشتی کمتر است، به سرعت گسترش می‌یابد.

علائم بالینی

در ابتدای بروز بیماری، تب ناگهانی (افزایش 2 تا 3 درجه‌ای دمای بدن)، افزایش ضربان قلب و تنفس، بی‌اشتهایی شدید و ضعف عمومی دیده می‌شود. به‌تدریج، تورم پلک‌ها، ترشحات موکوسی یا چرکی از بینی، یبوست یا قطع مقطعی ادرار نیز ممکن است ظاهر گردد.

چند روز بعد از شروع تب، ضایعات پوستی به شکل دانه‌های برجسته (پاپول) روی بدن ظاهر می‌شوند که در عرض 2 تا 4 روز به تاول (وزیکول و سپس پوسچول) تبدیل می‌گردند. این ضایعات بیشتر در قسمت‌های بی‌پشم بدن مانند پلک‌ها، پوزه، لب‌ها، زیر شکم، پستان و کشاله ران دیده می‌شوند، اما در موارد شدید می‌توانند در نواحی پشمی بدن هم بروز کنند. در دهان و دستگاه تنفس نیز ممکن است دانه‌ها ایجاد شوند و باعث ترشح بیش از حد بزاق یا سختی در تنفس شوند.

ضایعات پوستی معمولاً پس از مدتی خشک شده و به صورت پوسته می‌ریزند. اگر عفونت‌های ثانویه باکتریایی روی این ضایعات سوار شوند، شدت بیماری بیشتر شده و تلفات افزایش می‌یابد.

سیر بیماری و حساسیت

دوره بیماری حدود 3 تا 8 هفته طول می‌کشد. در این مدت دام‌ها دچار لاغری و ریزش پشم می‌شوند. بره‌ها و دام‌های جوان نسبت به گوسفندان بالغ حساسیت بیشتری دارند و میزان مرگ‌ومیر در آن‌ها بالاتر است. همچنین، در فصول سرد سال یا در شرایط استرس‌زا، شدت علائم افزایش می‌یابد. در شکل فوق حاد، مرگ می‌تواند تنها یک هفته پس از ظهور اولین نشانه‌ها رخ دهد.

راه‌های انتقال

ویروس آبله از طریق تماس مستقیم با دام بیمار، ترشحات تنفسی، ضایعات پوستی و وسایل آلوده منتقل می‌شود. همچنین حشرات خون‌خوار مانند پشه‌ها می‌توانند در انتشار ویروس نقش داشته باشند.

پیشگیری و کنترل

• با توجه به اینکه درمان اختصاصی برای این بیماری وجود ندارد، پیشگیری و واکسیناسیون مهم‌ترین راهکار مدیریت بیماری است.
• رعایت قرنطینه هنگام خرید دام جدید و جلوگیری از ورود دام‌های ناشناخته به گله.
• ضدعفونی مداوم آغل، وسایل و تجهیزات دامداری.
• دفع بهداشتی لاشه دام‌های تلف‌شده برای جلوگیری از گسترش بیماری.
• واکسیناسیون منظم سالیانه با واکسن معتبر و تأیید شده توسط سازمان دامپزشکی.

واکسیناسیون

مقدار صحیح تزریق واکسن آبله در گوسفندان معمولاً 0.5 تا 1 میلی‌لیتر به‌صورت زیرجلدی است. لازم است دامدار دوز دقیق را مطابق بروشور همان واکسن و با مشورت دامپزشک منطقه انجام دهد. واکسن در مناطقی که بیماری به‌طور بومی وجود دارد، به‌صورت سالیانه تکرار می‌شود.

بیماری آنتروتوکسمی

آنتروتوکسمی یا همان بیماری پرخوری یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های گوارشی در گوسفندان و بره‌ها است که به دلیل تکثیر بیش‌ازحد باکتری‌های کلستریدیایی در روده ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب ناگهانی بروز می‌کند و در بسیاری از موارد، بدون درمان فوری، می‌تواند ظرف چند ساعت به مرگ دام منجر شود.

عامل بیماری

میکروارگانیسم‌های عامل این بیماری، کلستریدیوم پرفرینجنس نوع C و D هستند. این باکتری‌ها به‌طور طبیعی در روده گوسفند حضور دارند، اما در شرایطی خاص مانند مصرف ناگهانی خوراک پرنشاسته یا تغییر سریع در جیره غذایی، به سرعت تکثیر شده و مقادیر زیادی سم (توکسین) تولید می‌کنند. این سموم از طریق دیواره روده جذب شده و وارد جریان خون می‌شوند و به مسمومیت خونی و آسیب جدی به اندام‌های داخلی منجر می‌شوند.

عوامل مستعدکننده بیماری

• تغییر ناگهانی جیره غذایی (به‌ویژه افزودن مقادیر زیاد غلاتی مثل جو و ذرت).
• مصرف خوراک‌های پرانرژی و سرشار از کربوهیدرات.
• کاهش ایمنی بدن در اثر استرس، سوءتغذیه یا وجود انگل‌های داخلی.
• دوره‌های پرخوری پس از گرسنگی طولانی‌مدت یا چرای ناگهانی در مراتع سرسبز.
• مدیریت ضعیف تغذیه بره‌ها در هفته‌های اول زندگی.

گروه‌های در معرض خطر

• بره‌های کم سن‌تر از 3 هفته: به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر.
• بره‌های پرواری که جیره غنی از غلات دریافت می‌کنند.
• میش‌ها و قوچ‌های بالغ، به‌ویژه در زمان تغییرات شدید جیره یا استرس‌های محیطی.
• علائم بالینی آنتروتوکسمی

بروز بیماری معمولاً سریع و شدید است و بسته به مرحله پیشرفت، می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:

• کاهش یا قطع ناگهانی اشتها
• بی‌حالی و ضعف عمومی
• درد شکمی (بره‌ها اغلب دندان قروچه می‌کنند یا شکم خود را به زمین می‌چسبانند)
• اسهال (گاهی خونی یا آبکی)
• تند نفس کشیدن و نفس‌نفس زدن
• لرزش عضلات یا تشنج
• ناتوانی در ایستادن
• مرگ ناگهانی در موارد فوق حاد

روش‌های تشخیص

بررسی علائم بالینی و سابقه تغذیه‌ای گله توسط دامپزشک.

کالبدگشایی دام تلف‌شده: وجود خون‌ریزی‌های روده‌ای و محتویات روده کف‌آلود و بدبو.

آزمایش مدفوع یا نمونه‌برداری از محتویات روده برای شناسایی سموم کلستریدیایی.

درمان آنتروتوکسمی

درمان این بیماری بسیار دشوار است زیرا در بیشتر موارد بیماری به‌سرعت پیشرفت می‌کند. با این حال اقدامات زیر ممکن است توسط دامپزشک انجام شود:

• تزریق سرم ضد سم کلستریدیوم در مراحل اولیه بیماری.
• استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر برای کاهش تکثیر باکتری‌ها.
• درمان حمایتی شامل سرم‌تراپی و تجویز ویتامین‌ها و مواد معدنی.
• ایزوله‌کردن دام بیمار برای جلوگیری از انتقال عفونت ثانویه.
• پیشگیری، مهم‌تر از درمان
• به دلیل سرعت بالای بیماری، پیشگیری کلید اصلی کنترل آنتروتوکسمی است:
• واکسیناسیون منظم گله علیه آنتروتوکسمی با واکسن‌های چندگانه کلستریدیایی (معمولاً دو بار در سال).
• پرهیز از تغییر ناگهانی جیره غذایی؛ تغییرات باید طی 10 تا 14 روز به‌صورت تدریجی انجام شود.
• تنظیم دقیق میزان غلات و کنسانتره در جیره با مشورت متخصص جیره‌نویسی.
• مدیریت تغذیه بره‌ها و جلوگیری از پرخوری ناگهانی.
• کنترل و درمان منظم انگل‌های داخلی برای کاهش فشار بر سیستم ایمنی دام.

آنتروتوکسمی در کل یکی از بیماری‌های مرگبار و پرخسارت گوسفندان است که به‌ویژه در بره‌ها و دام‌های پرواری شایع‌تر است. از آن‌جا که درمان این بیماری در بیشتر مواقع دیرهنگام و بی‌اثر است، رعایت اصول پیشگیری شامل واکسیناسیون منظم، تغذیه اصولی و مدیریت استرس‌های محیطی، بهترین راهکار برای حفاظت از گله در برابر این بیماری کشنده است.

• در این سایت با دارو هفت درد گوسفندی آشنا شوید.

بیماری شاربن

بیماری شاربن یا سیاه زخم به نام های سپرزی، خون شاش و غیره نیز گفته می شود. عامل بروز این بیماری میکروب «باسیلوس آنتراسیس» بوده و بیماری عفونی حاد و شایعی است که انسان و تمام دام ها به غیر از پرندگان به آن مبتلا می شوند ولی حساسیت گوسفند و بز بیشتر است.

غالبا گوسفند به شکل فوق حاد (بسیار شدید) به این بیماری مبتلا می‌شود، در این شکل به علت سرعت سیر بیماری، نشانی ها ظاهر نمی شود و حیوانات مبتلا تلف شده و سیلان خون سیاه رنگ از مجاری طبیعی بدن مشاهده می‌شود.

در اشکال حاد (شدید)، دام های مبتلا، افزایش درجه حرارت، بی اشتهائی مطلق، بی حالی، گوش های افتاده را نشان می دهند و بعد از یک یا دو ساعت روی زمین به یک پهلو افتاده و دندان قروچه می کنند و سپس با حرکات تشنجی تلف می شوند و خونریزی از مجاری بدن اغلب قبل از مرگ مشاهده می گردد.
به سبب تلفات شدید ناشی از این بیماری و خطرناک بودن آن برای خود دامدار، واجب است با توجه به آلودگی منطقه و نظر کارشناس دامپزشکی محل، نسبت به واکسیناسیون گله بر علیه آن اقدام شود. میزان واکسن مصرفی 5/0 میلی لیتر در ناحیه پشت کتف به صورت زیرجلدی تزریق می‌شود. واکسیناسیون سالانه برای حیوانات بالاتر از ۳ ماه صورت می‌گیرد. حیوانات آبستن را در ماه آخر آبستنی نباید واکسینه کرد.

در رابطه با برخی از مهم‌ترین بیماری‌های مرتبط با آبستنی گوسفندان در این لینک بیشتر بخوانید.

مشکل اسهال در گوسفندان

اسهال یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی در گوسفندان است که می‌تواند از یک مشکل خفیف و گذرا تا یک بحران جدی در گله متغیر باشد. این بیماری نه‌تنها موجب کاهش رشد و وزن‌گیری بره‌ها می‌شود، بلکه در دام‌های شیری نیز منجر به افت تولید شیر، ضعف سیستم ایمنی و حتی مرگ می‌گردد. اهمیت مدیریت به‌موقع اسهال در این است که هر ساعت تأخیر، میزان آب و الکترولیت بیشتری از بدن دام دفع شده و احتمال بروز شوک و مرگ ناگهانی افزایش می‌یابد.

دلایل بروز اسهال در گوسفندان

1- عفونت‌های باکتریایی

باکتری‌ها از مهم‌ترین عوامل ایجاد اسهال هستند:

• اشریشیا کلی (E. coli): عامل اصلی اسهال نوزادی بره‌ها، به‌ویژه در هفته‌های اول زندگی.
• سالمونلا: علاوه بر اسهال شدید و بدبو، می‌تواند سپتی‌سمی و مرگ‌ومیر بالایی ایجاد کند.
• کلستریدیوم پرفرینجنس (نوع C و D): عامل آنتروتوکسمی که معمولاً با تغییر ناگهانی جیره و مصرف خوراک پرانرژی تشدید می‌شود.

2- عفونت‌های ویروسی

روتاویروس و کروناویروس از عوامل مهم در بره‌های جوان هستند. این ویروس‌ها دیواره روده را تخریب کرده و موجب اسهال آبکی، کم‌خونی و ضعف می‌شوند.

3- انگل‌های داخلی

• کریپتوسپوریدیوم و ژیاردیا از انگل‌های تک‌یاخته‌ای هستند که به‌ویژه در شرایط بهداشتی نامناسب و تراکم بالا شیوع پیدا می‌کنند.
• کرم‌های گوارشی مانند همونکوس و تریکوسترونژیلو، با آسیب به مخاط روده و مکیدن خون، علاوه بر اسهال، باعث کم‌خونی و ضعف شدید می‌شوند.

4- تغذیه نامناسب

• خوراک کپک‌زده، مانده یا حاوی سموم قارچی (مایکوتوکسین‌ها) می‌تواند عامل مستقیم اسهال باشد.
• مصرف ناگهانی مقادیر زیاد کنسانتره یا خوراک‌های پرقند و پرنشاسته (مثل جو و ذرت خردشده) باعث اسیدوز شکمبه و اسهال اسیدی می‌شود.

5- تغییر ناگهانی جیره

تغییر سریع خوراک بدون دوره سازگاری مناسب، یکی از شایع‌ترین علل اسهال در گله‌های پرواری است. شکمبه گوسفند نیاز به زمان دارد تا با باکتری‌های جدید و نوع خوراک تازه تطبیق پیدا کند.

6- مسمومیت‌های شیمیایی و دارویی

مصرف اتفاقی علوفه یا آب آلوده به سموم دفع آفات، کودهای شیمیایی و حتی مصرف بی‌رویه برخی داروهای دامپزشکی، می‌تواند منجر به اسهال حاد و مرگبار شود.

راهکارهای درمان اسهال در گوسفندان

نکته مهم: انتخاب روش درمان باید با نظر دامپزشک و بر اساس علت زمینه‌ای انجام شود. درمان خودسرانه می‌تواند وضعیت دام را بدتر کند.

1- جبران آب و الکترولیت‌ها (هیدراتاسیون)

مهم‌ترین اقدام اولیه، تأمین سریع آب و محلول‌های الکترولیتی خوراکی یا تزریقی است.

در موارد شدید، تزریق سرم‌های حاوی سدیم، پتاسیم و گلوکز ضروری است.

2- درمان دارویی

آنتی‌بیوتیک‌ها: در اسهال‌های باکتریایی یا همراه با سپتی‌سمی، با نظر دامپزشک تجویز می‌شوند (مانند اکسی‌تتراسایکلین یا آمپی‌سیلین).

داروهای ضدانگلی: در صورت ابتلا به انگل‌های تک‌یاخته‌ای یا کرمی استفاده می‌شوند (مثل تولترازوریل برای کوکسیدیوز یا آلبندازول برای کرم‌های روده‌ای).

داروهای کمکی: شامل پروبیوتیک‌ها برای بازسازی فلور میکروبی روده و داروهای ضدالتهاب در موارد خاص.

3- اصلاح جیره غذایی

حذف خوراک‌های مشکوک و جایگزینی با علوفه تازه و باکیفیت.

استفاده تدریجی از کنسانتره و خوراک‌های پرانرژی برای جلوگیری از اسیدوز.

افزودن مکمل‌های پروبیوتیک و مواد معدنی جهت تقویت دستگاه گوارش.

پیشگیری از اسهال در گوسفندان

1. بهداشت محیط: ضدعفونی منظم آخور، آبشخور و جایگاه، و جلوگیری از تجمع کود و رطوبت.
2.  تغذیه اصولی: استفاده از خوراک تازه، فاقد کپک و آلاینده، و پرهیز از تغییر ناگهانی جیره.
3. برنامه ضدانگلی منظم: استفاده دوره‌ای از داروهای ضدانگل متناسب با شرایط منطقه.
4. واکسیناسیون: علیه بیماری‌های باکتریایی مانند آنتروتوکسمی و سالمونلوز طبق تقویم دامپزشکی.
5. تقویت سیستم ایمنی بره‌ها: تغذیه صحیح با آغوز در ساعات اولیه تولد و جلوگیری از استرس‌های محیطی.

اسهال در گوسفندان یک نشانه چندعلتی است و می‌تواند ناشی از عوامل عفونی، تغذیه‌ای، انگلی یا مسمومیت‌ها باشد. تشخیص سریع علت اصلی توسط دامپزشک و اقدامات حمایتی مانند هیدراتاسیون، اصلاح جیره و درمان دارویی هدفمند، نقش کلیدی در کاهش تلفات و بهبود وضعیت گله دارد. پیشگیری همواره آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است؛ بنابراین رعایت اصول بهداشتی و تغذیه‌ای، اجرای برنامه‌های واکسیناسیون و مدیریت صحیح گله، بهترین تضمین برای کنترل اسهال در گوسفندان است.

بیماری ذات الریه یا اختلال پنومونی در گوسفند

پنومونی یا ذات‌الریه یکی از مهم‌ترین بیماری‌های تنفسی در گوسفندان است که به‌ویژه در بره‌ها و دام‌های جوان شیوع بالایی دارد. این بیماری علاوه بر تلفات مستقیم، موجب کاهش سرعت رشد، افت تولید شیر، ضعیف‌شدن سیستم ایمنی و افزایش هزینه‌های درمانی می‌شود. در بسیاری از واحدهای پرواربندی، پنومونی یکی از اصلی‌ترین علل ضرر اقتصادی برای دامداران محسوب می‌گردد.

عوامل ایجاد پنومونی

عامل اصلی بیماری معمولاً باکتری‌های مایکوپلاسما و پاستورلا همولیتیکا (Mannheimia haemolytica) هستند. این میکروارگانیسم‌ها به‌طور طبیعی در دستگاه تنفسی گوسفندان سالم وجود دارند و تا زمانی که شرایط استرس‌زا ایجاد نشود، بیماری‌زا نیستند.

مهم‌ترین عوامل مستعدکننده ابتلا:

• تهویه نامناسب جایگاه = تجمع گرد و غبار و گاز آمونیاک ناشی از فضولات.
• رطوبت بالا = محیط مرطوب بستر، رشد باکتری‌ها و ضعف مقاومت ریوی دام.
• ازدحام بیش از حد = انتقال سریع‌تر عفونت در بین دام‌ها.
• جابجایی و حمل‌ونقل طولانی دام‌ها = ایجاد استرس و ضعف ایمنی.
• تغییرات ناگهانی دما = سرمای ناگهانی یا وزش باد مستقیم روی دام.
• کیفیت پایین علوفه = کپک‌زدگی و گرد و غبار انبارهای علوفه که وارد مجاری تنفسی می‌شوند.

علائم بالینی پنومونی در گوسفندان

علائم بیماری می‌توانند خفیف تا بسیار شدید باشند و اغلب به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند:

• تنفس سخت و سریع (تنگی نفس)
• سرفه‌های خشک یا خلط‌دار
• ترشحات بینی (موکوسی یا چرکی)
• بی‌حالی و خواب‌آلودگی
• بی‌اشتهایی و کاهش مصرف خوراک
• عقب‌ماندن از گله در زمان چرا
• تب (در مراحل حاد بیماری)
• در صورت پیشرفت بیماری، آسیب ریوی دائمی ایجاد می‌شود که می‌تواند عملکرد تنفسی دام را برای همیشه مختل کند.

عوارض و خسارات اقتصادی

• مرگ‌ومیر بالا در بره‌ها به دلیل حساسیت بیشتر سیستم تنفسی.
• کاهش رشد و وزن‌گیری که مستقیماً سود پرواربندی را کم می‌کند.
• افت تولید شیر در میش‌های شیرده.
• افزایش هزینه‌های درمانی شامل دارو، نیروی انسانی و مراجعه‌های مکرر دامپزشکی.

درمان پنومونی در گوسفندان

درمان باید تحت نظر دامپزشک انجام شود؛ زیرا بسته به شدت بیماری، نوع میکروب عامل و شرایط عمومی دام، دارو و دوز مصرفی متفاوت است.

اقدامات درمانی معمول:

1. آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند اکسی‌تتراسایکلین یا انروفلوکساسین) برای کنترل باکتری‌ها.
2. داروهای ضدالتهاب و تب‌بر برای کاهش التهاب و بهبود وضعیت عمومی دام.
3. تقویت‌کننده‌های ایمنی شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی.
4. ایزوله کردن دام‌های بیمار به‌منظور جلوگیری از انتقال به سایر گله.

پیشگیری از پنومونی در گوسفندان

• از آنجا که درمان بیماری پرهزینه و زمان‌بر است، پیشگیری همواره بهترین گزینه است:
• تهویه مناسب در جایگاه، به‌ویژه در فصول سرد و مرطوب.
• کاهش تراکم گله و جلوگیری از ازدحام بیش از حد.
• حفظ بستر خشک و تمیز و تخلیه منظم فضولات.
• جلوگیری از وزش مستقیم باد سرد به داخل آغل.
• جلوگیری از تغییرات ناگهانی جیره و استفاده از علوفه باکیفیت.
• کاهش استرس‌های مدیریتی مانند حمل‌ونقل طولانی بدون استراحت.
• واکسیناسیون علیه پاستورلوز در مناطقی که بیماری شایع است.

پنومونی در گوسفندان یک بیماری پیچیده است که هم به عوامل عفونی و هم به شرایط محیطی وابسته است. بی‌توجهی به اصول بهداشتی و مدیریتی، می‌تواند به خسارات اقتصادی گسترده منجر شود. در حالی که اصلاح شرایط جایگاه، مدیریت تغذیه و اجرای واکسیناسیون می‌تواند به‌طور چشمگیری از بروز این بیماری جلوگیری کند.

راه های مقابله با تنش و استرس در گوسفندان

گوسفندان بسیار از تنش و استرس بیزارند شاید این مطلب طنز به نظر رسد اما دامداران عزیز باید هنگام مواردی نظیر تغییر جیره، جا به جایی گوسفندان، تغییر ناگهانی هوا میزان بیشتری شرایط راحتی را برای حیوانات خود مهیا کنند.

چند نکته اساسی برای مقابله با تنش و استرس در گوسفند وجود دارد که در ادامه به توضیح آنها خواهیم پرداخت.

بهتر است که در هنگامی تنش سرمایی، زمان از شیرگیری بره را به تاخیر بیندازید. زیرا این کار از مصرف بیش از حد بره از ذخیره چربی خود می کاهد و به سیستم ایمنی بدن آن کمک مضاعف تری می‌کند.

مقابله با تنش گرمایی در گوسفندان

گوسفندان نسبت به گرما حساس‌اند و در دمای بالا دچار کاهش اشتها، افت رشد و مشکلات تولیدمثلی می‌شوند. مهم‌ترین اقدام دامدار، مدیریت محیط و تغذیه برای کاهش اثرات این استرس است. در ضمن استرس گرمایی می‌تواند باعث کاهش تولید و باروری در گوسفندان شود. دامدار با اقدامات ساده مثل تأمین سایه، آب خنک، تهویه و مدیریت جابه‌جایی می‌تواند سلامت و بازدهی گله را در فصل‌های گرم حفظ کند.

اثرات استرس گرمایی

• کاهش مصرف خوراک و آب
• افت باروری و حتی سقط جنین در میش‌ها
• کاهش کیفیت اسپرم در قوچ‌ها
• افزایش خطر بیماری در صورت ترکیب گرما و رطوبت

راهکارهای عملی برای دامدار

• تنظیم دمای آب آشامیدنی در محدوده 15 تا 20 درجه.
• کوتاه کردن پشم گوسفندان در فصل گرم و استفاده از حمام ضدکنه.
• فراهم کردن سایه‌بان، فن یا سیستم خنک‌کننده در جایگاه.
• خودداری از جابه‌جایی دام‌ها در ساعات اوج گرما.
• نگهداری گله در محیطی خشک و با تهویه مناسب برای کاهش اثر رطوبت.

در این سایت بخوانید: مسمومیت نمک در گوسفندان

مقابله با استرس سرمایی در گاو و گوسفند

استرس سرمایی یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد دام است. سرما، درست مانند گرما، می‌تواند به عنوان یک تنش محیطی عمل کرده و موجب افت مصرف خوراک، کاهش رشد و حتی بیماری شود.

علائم و واکنش دام به سرما

دام در هوای سرد برای ثابت نگه داشتن دمای بدن، واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهد؛ از جمله لرزش، کاهش فعالیت و تغییر در الگوی مصرف خوراک. نژادها و وضعیت بدنی مختلف واکنش متفاوتی دارند؛ به‌طور کلی دام‌های چاق‌تر با چربی ذخیره بیشتر، مقاوم‌تر و دام‌های لاغر آسیب‌پذیرتر هستند.

نقش تغذیه در کاهش تنش سرمایی

• علوفه با فیبر بالا: حرارت زیادی در اثر تخمیر شکمبه‌ای تولید می‌کند و به گرم شدن بدن کمک می‌کند.
• کنسانتره‌های پرانرژی: باعث افزایش گرمای متابولیکی می‌شوند و انرژی بیشتری برای مقاومت در برابر سرما فراهم می‌کنند.
• ترکیب متعادل علوفه و کنسانتره: بهترین راه برای تأمین همزمان حرارت تخمیری و انرژی متابولیک است.

نکات مدیریتی مهم

• در روزهای بسیار سرد، تأمین بستر خشک و پناهگاه مناسب برای جلوگیری از اتلاف گرما ضروری است.
• جیره غذایی باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که هم گرمازا باشد و هم نیازهای تغذیه‌ای دام را به‌طور کامل پوشش دهد.
• افزایش دسترسی به خوراک و آب تمیز در سرما به حفظ مصرف خوراک و انرژی بدن کمک می‌کند.

در شرایط سرمای شدید، دامدار باید با مدیریت صحیح جیره (علوفه باکیفیت + کنسانتره پرانرژی) و فراهم کردن محیط گرم و خشک، از افت تولید و بروز بیماری در گاو و گوسفند جلوگیری کند.

علت لرزیدن گوسفند

لرزیدن گوسفند همیشه نشانه سرماخوردگی یا سرمای محیط نیست. این حالت می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد:

• سرما و استرس محیطی: بره‌های جوان بیشتر در معرض هیپوترمی هستند.
• کمبود مواد معدنی مثل کلسیم و منیزیم: به‌ویژه در میش‌های آبستن یا شیرده.
• بیماری‌های تب‌دار: مثل پنومونی یا تب برفکی.
• ضعف ناشی از انگل‌ها یا سوءتغذیه: باعث لرزش عضلات و بی‌حالی.

راهکار مقابله و درمانی: بررسی دمای بدن، شرایط محیطی و تغذیه دام. در صورت تداوم لرزش، مراجعه فوری به دامپزشک ضروری است، زیرا برخی بیماری‌ها در مراحل اولیه تنها با همین علامت بروز می‌کنند.

در خصوص بیماری تب برفکی اینجا بیشتر بخوانید.

علت تشنج در گوسفندان

تشنج در گوسفندان نشانه‌ای خطرناک و اورژانسی است که اغلب به دلیل اختلالات عصبی یا متابولیک ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علل عبارتند از:

• پولیوانسفالو‌مالاسی (کمبود تیامین): به دنبال مصرف جیره پرنشاسته یا گوگرد زیاد.
• هیپومنیزیمی (کمبود منیزیم): بیشتر در مراتع سرسبز بهاری.
• لستریوز عصبی: ناشی از مصرف سیلوی آلوده.
• مسمومیت‌ها: مانند سرب یا گیاهان سمی.
• بیماری‌های عفونی حاد: در برخی موارد همراه با تب و ضعف شدید.

راهکار: هنگام تشنج باید دام در محیطی ایمن نگهداری شود و از خوراندن خوراک یا آب جلوگیری شود. درمان باید فوراً توسط دامپزشک آغاز شود، زیرا تشنج اغلب نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی است.

عوارض کمبود منیزیم در بدن گوسفند

گوسفندان برخلاف برخی دام‌ها توانایی ذخیره طولانی‌مدت منیزیم را ندارند و باید این ماده معدنی را به‌طور مداوم از طریق خوراک دریافت کنند. منیزیم نقش حیاتی در تولید انرژی سلولی و انتقال پیام‌های عصبی دارد و کمبود آن می‌تواند به بیماری خطرناک هیپومنیزیمی یا کزاز علفی منجر شود. هیپومنیزیمی یکی از بیماری‌های خطرناک و ناگهانی در گوسفندان است که بیشتر میش‌های شیرده و بره‌ها را تهدید می‌کند. با مدیریت تغذیه، استفاده از مکمل‌های معدنی و توجه ویژه به مراتع بهاره می‌توان از بروز این مشکل و تلفات سنگین جلوگیری کرد.

عوامل بروز کمبود منیزیم

• جیره نامتعادل و فقیر از مواد معدنی
• استرس و تنش‌های محیطی (حمل‌ونقل، تغییر ناگهانی آب‌وهوا)
• دوره شیردهی در میش‌ها که نیاز به منیزیم افزایش می‌یابد
• چرا در مراتع بهاره که منیزیم پایین و پتاسیم بالا دارند (جذب منیزیم را مختل می‌کند)

علائم کمبود منیزیم در گوسفند

• تلوتلو خوردن و بی‌ثباتی حرکتی
• بی‌حالی و ضعف بدنی
• حساسیت بیش از حد به لمس
• لرزش و در موارد شدید، دراز کشیدن روی زمین و تشنج

درمان و پیشگیری

در مراحل اولیه می‌توان با تزریق سولفات منیزیم 25 درصد (حدود 100 میلی‌لیتر زیرجلدی) دام را نجات داد؛ البته فقط با نظر دامپزشک.

میش‌های شیرده روزانه به حدود 1 تا 2 گرم منیزیم نیاز دارند که در شرایط استرس یا آب‌وهوای نامساعد باید به 3 تا 5 گرم افزایش یابد.

بهترین راهکار، افزودن مکمل‌های معدنی حاوی منیزیم به جیره و مدیریت تغذیه چراگاهی است.

علت خارش در گله گوسفندان 

قارچ، جرب، شپش، کک مهم ترین عوامل ایجاد خارش در گله گوسفندان هستند که با انجام یکسری موارد می توان از بروز این مشکل نیز در گله جلوگیری به عمل آورد.

علت دفع ادرار زیاد گوسفند چیست؟

• مصرف بیش از حد نمک در جیره
• زیاد بودن درصد جوش شیرین خوراک
• زیاد بودن پتاسیم جیره

دلایل ایجاد سنگ های مجاری ادراری در گوسفند چیست؟

عدم بالانس بودن میزان کلیسم، فسفر و نبود ویتامین D3 از مهم ترین دلایل این بیماری هستند که در اکثر مواقع به خاطر استفاده از کنسانتره‌های تجاری حاوی کربنات کلسیم بیش از حد به وجود می‌آید.

 در این مطلب به برخی بیماری‌های رایج گوسفندان پرداختیم، اما دو مشکل شایع دیگر یعنی اسیدوز شکمبه گوسفندان و لنگش پا در گوسفند و بز نیز اهمیت زیادی دارند که در اینجا به آن‌ها نپرداختیم. برای آشنایی کامل‌تر می‌توانید مقالات اختصاصی این بیماری‌ها را در سایت بازار گوسفند مطالعه کنید. 

کنترل سلامت گوسفندان

کنترل منظم وضعیت سلامت گوسفندان یکی از مهم‌ترین اصول مدیریت دامداری است که می‌تواند نقش حیاتی در افزایش بازدهی اقتصادی و پیشگیری از تلفات داشته باشد. گله‌ای که به‌طور مستمر تحت پایش قرار گیرد، کمتر درگیر بیماری‌های عفونی، مشکلات تغذیه‌ای و اختلالات تولیدمثلی خواهد شد.

اهمیت کنترل سلامت گوسفندان

یک دامدار موفق تنها به فکر فروش دام و محصولات دامی با بهترین قیمت نیست؛ بلکه برای رسیدن به سود پایدار، باید سلامت و بهره‌وری گله را به‌طور دقیق مدیریت کند. کنترل سلامت شامل ارزیابی منظم وضعیت بدنی، تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و اصلاح جیره غذایی است. این رویکرد نه‌تنها مانع از خسارات مالی ناشی از بیماری می‌شود، بلکه بازدهی پرواربندی، تولید شیر و موفقیت تولیدمثلی را افزایش می‌دهد.

روش‌های بررسی سلامت گوسفندان

1- امتیازدهی وضعیت بدنی (Body Condition Scoring – BCS)

یکی از ابزارهای کلیدی برای پایش سلامت دام، سیستم امتیازدهی وضعیت بدنی است. در این روش، دامدار بر اساس لمس و مشاهده بخش‌هایی از بدن مانند کمر، دنده‌ها، شانه‌ها و ناحیه کمری، میزان ذخایر چربی و وضعیت تغذیه دام را ارزیابی می‌کند.

• دام با امتیاز پایین (لاغر): مستعد بیماری، کاهش باروری و ضعف ایمنی.
• دام با امتیاز بالا (چاق): در معرض خطر مشکلات متابولیک و سخت‌زایی.
• دام با امتیاز مناسب: بهترین عملکرد در پرواربندی و تولید مثل.
• این روش ساده و کم‌هزینه است اما در مدیریت علمی گله، تأثیر چشمگیری در بهبود تصمیمات تغذیه‌ای و بهداشتی دارد.

2- پایش وزن و رشد

وزن‌کشی منظم، به‌ویژه در بره‌های پرواری، معیار دقیقی برای سنجش کارایی جیره و سلامت عمومی است. کاهش وزن یا رشد کمتر از حد انتظار می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های گوارشی، انگل‌های داخلی یا تغذیه ناکافی باشد.

3- بررسی دوره‌های حساس زندگی

در دوره‌های خاص، کنترل سلامت اهمیت بیشتری دارد:

• آبستنی و زایمان: کنترل وضعیت بدنی و تغذیه برای پیشگیری از مسمومیت بارداری و سخت‌زایی.
• شیردهی: بررسی سلامت پستان، تولید شیر و تغذیه کافی.
• پرواربندی: پایش رشد و ضریب تبدیل خوراک.
• بره‌زایی زودرس یا دیررس: توجه به علائم ضعف ایمنی و مراقبت‌های ویژه.

4- ارزیابی بیماری‌ها و تنش‌ها

پایش منظم سلامت شامل بررسی انگل‌ها، بیماری‌های باکتریایی و ویروسی، و عوامل استرس‌زا مانند گرما، سرما یا جابجایی‌های طولانی است. تشخیص زودهنگام بیماری‌ها همیشه از درمان دیرهنگام کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر است.

نقش مدیریت تغذیه در سلامت گله

جیره غذایی مناسب، ستون اصلی سلامت گوسفندان است. پایش مداوم سلامت، به دامدار این امکان را می‌دهد که اثربخشی جیره فعلی را ارزیابی کرده و در صورت نیاز آن را اصلاح کند. برای مثال:

• جیره پرانرژی ولی نامتعادل: ممکن است باعث اسیدوز شکمبه و آنتروتوکسمی شود.
• جیره کم‌کیفیت: منجر به کاهش وزن و افت ایمنی خواهد شد.
• بنابراین همکاری با متخصص جیره‌نویسی یکی از الزامات مدیریت علمی گله است.

اگر در خصوص نحوه تغذیه و خوراک گوسفندان به دنبال جزئیات بیشتری هستید، حتما نگاهی به لینک مشخص شده بیندازید.

اولین اقدام دامدار هنگام مشاهده گوسفند بیمار

زمانی که دامدار با گوسفند مشکوک به بیماری مواجه می‌شود، اولین و مهم‌ترین اقدام، جداسازی فوری یا همان قرنطینه دام است. بسیاری از بیماری‌های گوسفندان مانند تب برفکی، آنتروتوکسمی، اسهال‌های ویروسی یا باکتریایی می‌توانند در مدت کوتاهی کل گله را درگیر کنند. بنابراین هر دقیقه تأخیر در قرنطینه می‌تواند به قیمت تلفات سنگین در گله تمام شود.

پس از قرنطینه، دامدار باید ارزیابی اولیه انجام دهد:

• بررسی دمای بدن (تب یا افت حرارت غیرعادی).
• کنترل وضعیت تنفس (سختی در دم و بازدم یا خس‌خس).
• بررسی مدفوع (وجود خون، اسهال، تغییر رنگ یا بو).
• کنترل میزان اشتها و رفتار (بی‌حالی، گوشه‌گیری یا قطع نشخوار).

در ادامه لازم است که دامدار با دامپزشک منطقه تماس بگیرد و در صورت نیاز نمونه‌های مدفوع، خون یا ترشحات برای آزمایش ارسال شود. تجربه نشان داده است که بسیاری از خسارت‌های اقتصادی در دامداری‌ها به دلیل بی‌توجهی اولیه به علائم و قرنطینه نکردن به‌موقع دام‌های بیمار اتفاق می‌افتد.

مفهوم قرنطینه دام زنده

قرنطینه به معنای محدود کردن تماس دام بیمار یا مشکوک با سایر گله است تا از انتشار عوامل بیماری‌زا جلوگیری شود. در این روش دام در یک بخش جداگانه نگهداری شده و هیچ‌گونه تماس مستقیم یا غیرمستقیم با دام‌های سالم ندارد.

نکات کلیدی در قرنطینه:

• مدت قرنطینه باید حداقل معادل طولانی‌ترین دوره کمون بیماری‌های شایع منطقه باشد (معمولاً 2 تا 3 هفته).
• در هنگام خرید دام جدید، قرنطینه اجباری است تا سلامت حیوان تایید شود.
• در زمان حمل دام بین مناطق مختلف، اخذ مجوز حمل از اداره دامپزشکی الزامی است تا از انتقال بیماری‌های عفونی و غیرعفونی جلوگیری شود.
• اصول بهداشت برای داشتن گله‌ای سالم
• رعایت بهداشت و پیشگیری، ارزان‌تر و مؤثرتر از درمان است. برخی از بهترین روش‌های مدیریت بهداشت گله عبارتند از:
• تمیز و خشک نگه داشتن آغل و بستر. رطوبت بالا بستر مناسب برای رشد باکتری‌ها و انگل‌هاست.
• تأمین آب آشامیدنی سالم و تازه، هرگز از آب راکد یا آلوده استفاده نکنید.
• ایجاد فضای کافی، نور طبیعی مناسب و تهویه خوب برای کاهش استرس و افزایش ایمنی دام.
• جلوگیری از ورود حیوانات موذی مانند موش‌ها و پرندگان به انبار خوراک، آخور و آبشخور.
• خرید دام سالم و بدون علائم بیماری؛ از خرید دام‌های لاغر یا دارای ترشحات بینی و چشم خودداری کنید.
• اجرای دقیق برنامه واکسیناسیون بر اساس تقویم دامپزشکی منطقه.
• ذخیره‌سازی صحیح علوفه و کنسانتره در مکان خشک و خنک برای پیشگیری از کپک‌زدگی و آلودگی قارچی.

در این سایت بخوانید: انگل‌زدایی گوسفند چیست و چگونه باید انجام شود؟

هنگام مرگ ناگهانی در گله چه باید کرد؟

مرگ ناگهانی گوسفندان یکی از جدی‌ترین بحران‌های دامداری است و می‌تواند نشانه وجود یک بیماری خطرناک یا خطای مدیریتی باشد. اولین اقدام دامدار تماس فوری با دامپزشک است تا علت مشخص و از گسترش مشکل جلوگیری شود. تشخیص به‌موقع در بسیاری از موارد مانع از تلفات بیشتر می‌شود.

• علل شایع مرگ ناگهانی در گوسفندان
• اسیدوز شکمبه به‌دلیل مصرف ناگهانی خوراک پرنشاسته
• نفخ شدید ناشی از تغذیه نامتعادل یا چرا در مراتع پر از علوفه تازه
• عفونت‌های حاد مانند آنتروتوکسمی
• بیماری‌های ویروسی و واگیر مثل تب برفکی
• مسمومیت‌های غذایی و شیمیایی (علوفه کپک‌زده، مصرف سموم یا گیاهان سمی)

اقدامات ضروری برای دامدار

• قرنطینه فوری لاشه و دام‌های مشکوک تا زمان بررسی.
• عدم جابه‌جایی یا دفن لاشه قبل از حضور دامپزشک.
• درخواست کالبدگشایی از دامپزشک برای تعیین دقیق علت مرگ.
• ثبت و گزارش علائم اولیه (مانند تغییر رفتار، خوراک یا تنفس دام قبل از مرگ) برای کمک به تشخیص.

کالبدگشایی بره‌ها برای تشخیص علت مرگ

در گله‌هایی که تلفات بره‌ها زیاد است و دلیل مشخصی برای مرگ وجود ندارد، کالبدگشایی توسط دامپزشک بهترین راه برای یافتن علت بیماری و ارائه راهکار پیشگیری است. این کار به دامدار کمک می‌کند عوامل پنهان مانند عفونت‌ها، مشکلات تغذیه‌ای، ناهنجاری‌های مادرزادی یا مدیریت ضعیف را شناسایی کند.

نکات کلیدی در کالبدگشایی

فقط زمانی توصیه می‌شود که علت مرگ نامشخص باشد (نه در موارد بدیهی مثل سرمازدگی یا طوفان).

بررسی دقیق جثه بره در تولد، نژاد، تعداد زایش مادر و سخت‌زایی برای رسیدن به نتیجه صحیح ضروری است.

انتخاب چند بره به‌صورت تصادفی و کالبدگشایی پشت سر هم، نتیجه دقیق‌تری به‌دست می‌دهد.

روش کار: بره به پشت خوابانده می‌شود، برش در ناحیه سینه و کتف زده شده و سپس اندام‌ها برای وجود ضایعات و بیماری بررسی می‌شوند.

یافته‌های رایج در این خصوص: در بره‌های حاصل از چندقلوزایی، بیشترین علت مرگ گرسنگی یا ضعف ناشی از سرما است که معمولاً بره‌های کوچک‌تر و ضعیف‌تر را درگیر می‌کند.

مرگ غیرمنتظره در گوسفند و بز

مرگ ناگهانی به تلفات دام در بازه زمانی کوتاه (از چند دقیقه تا حداکثر ۲۴ ساعت) گفته می‌شود. این اتفاق اغلب بدون علائم هشداردهنده رخ می‌دهد، اما گاهی نشانه‌های بیماری وجود دارد که به دلیل بی‌توجهی یا ناآگاهی دامدار نادیده گرفته می‌شود.

مهم‌ترین علل مرگ ناگهانی

1- بیماری‌های کلستریدیایی

• آنتروتوکسمی (بیماری پرخوری)
• ادم بدخیم، سیاه‌مرض و شاربن علامتی

2- سیاه‌زخم (Anthrax)

بیماری بسیار خطرناک که عامل آن می‌تواند سال‌ها در خاک زنده بماند.

نشانه‌ها: مرگ سریع، خونریزی از منافذ بدن.

نکته مهم: لاشه مشکوک به سیاه‌زخم نباید باز شود؛ باید بلافاصله به دامپزشکی گزارش و لاشه به‌طور بهداشتی دفع شود.

3- بیماری‌های ویروسی

تب دره ریفت: ویروسی آفریقایی با علائمی شامل مرگ ناگهانی، خونریزی، سقط جنین و آسیب شدید کبد.

4- مسمومیت‌ها

• اوره: در صورت مصرف بیش از حد یا استفاده نامناسب در خوراک.
• نیترات‌ها: چرا در مراتع کوددهی شده یا گیاهان نیتراته.
• سیانید (اسید پروسیک): در برخی گیاهان مانند سورگوم.

5- سایر عوامل

• گیاهان سمی بومی که در مراتع رشد می‌کنند.
• تروما (آسیب‌های شدید) ناشی از سقوط، لگد یا تصادف.
• شوک الکتریکی در اثر تماس با تجهیزات برقی معیوب.
• خفگی: گاهی در بزهای کوهستانی به دلیل گیر کردن طناب چرا.

اقدامات ضروری هنگام مرگ ناگهانی

1. صحنه مرگ و شرایط محیطی دقیق بررسی شود.
2. دام‌های مشکوک فوراً قرنطینه شوند.
3. تماس فوری با دامپزشک و در صورت لزوم کالبدگشایی یا آزمایش لاشه.
4. از باز کردن لاشه‌های مشکوک به سیاه‌زخم بدون نظارت دامپزشک خودداری شود.

بیماری گوسفندی

اهمیت مشاوره با دامپزشک برای کنترل و درمان بیماری ها گوسفندان

به اشخاصی که در شغل دامداری مشغول فعالیت هستند توصیه می شود که حتما با دامپزشکان تعامل بیشتری داشته باشند و در صورت بروز هرگونه بیماری از این افراد برای معاینه دام های خود کمک بگیرند و همچنین توصیه می شود که دامپروران عزیز سطح دانش خود را با مطالعه منابع در دسترس در زمینه انواع بیماری ها افزایش دهند تا بتواند از بروز این چنین معضلات جلوگیری به عمل آورند.

دامپزشک کیست؟

دامپزشک به شخصی گفته می‌شود که به صورت آکادمیک و علمی به درمان و پیشگیری از بیماری های دامی می‌پردازد. کنترل کیفی محصولات دامی، مبارزه، پیشگیری، نابودی کامل منشا بیماری، بررسی سلامت دام، به کارگیری روش های جهت افزایش بازدهی و کاهش ضرر و زیان به دامداران از مهم ترین وظایف یک دامپزشک متعهد محسوب می شوند.

لزوم بررسی مداوم سلامت گوسفندان

استمرار بیماری بدون شک باعث ضعیف شدن و لاغری گوسفندان شما خواهد شد. بهتر است همیشه طبق برنامه ای مدون سلامت گله گوسفندان تان را بررسی کرده و از دامپزشکان بخواهید گله را معاینه کنند.

برای معاینه گوسفندان، از علائم بالینی و کالبدگشایی استفاده می‌شود.

بررسی ناحیه سینه گوسفند:

به این دلیل که زخم های ناحیه سینه گوسفندان به سختی بهبود پیدا می کنند بهتر است از دلایلی که سبب بروز این گونه زخم ها در گله می شود، جلوگیری به عمل آورید. برای این منظور می توانید در طول فصول مختلف بستری نرم با دمایی متعادل برای دام های خود ایجاد کنید.

بررسی ناحیه سر گوسفند:

در هنگام معاینه سر باید از نبود ترشحات مداوم بینی، چشم ها، نبود قسمت متورم شده در سر و صورت، کوری و کدورت قرنیه، عدم وجود زخم در ناحیه گوش ها و حضور کنه ها مطمئن شوید.

کاهش توانایی سیستم ایمنی گوسفندان با افزایش سن:

در انسان ها این مسئله تا حدود بسیاری زیادی ثابت شده است که هر چه سن بالاتر رود، توانایی مقابله سیستم دفاعی بدن با بیماری ها کاهش پیدا می کند. جالب است بدانید چنین مکانیسمی حتی در میان دام هایی همچون گوسفند نیز وجود دارد و دانشمندان از طریق تجزیه و تحلیل صد ها گونه جانوری توانسته اند به این موضوع پی ببرند .به گفته یکی از متخصصین، چنین طرح های تحقیقاتی تنها با هدف افزایش طول عمر مفید گونه های دامی انجام می‌پذیرد. یافتن علل ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن جانوران می تواند سبب کشف شدن راه هایی جدیدتر برای مقابله با انواع بیماری به خصوص در گوسفندان شود.

نکته‌ای مهم در رابطه با نحوه انجام تزریق زیر پوستی به دام:

تزریقات زیر پوستی باید به شکلی باشد که بعد از وارد شدن سوزن به پوست، خود سوزن با دست زدن به پوست قابل حس باشد. بهتر است در چند موضع این نوع تزریق انجام گیرید. یکی از بهترین نواحی برای تزریقات زیر پوستی در گوسفندان دو طرف ناحیه گلوگاه می‌باشد. بعد از تزریق بهتر است ناحیه تزریقی مالش داده شود تا دارو بهتر در سطح پوست پخش شود.

بررسی دمای بدن گوسفند:

در هنگام بروز اغلب بیماری‌های دامی، یکی از موارد مهم برای تشخیص بهتر، ضروری است از طریق دما سنج تب گوسفندان، گاوها و بزها اندازه گیری شود. جهت تشخیص تب لازم است نوک دماسنج را در ابتدا ضدعفونی و با پارافین لغزنده نمایید و سپس آن رو درون مقعد دام بیمار قرار دهید. حدود دمای بدن برای گوسفند سالم 39.1 درجه استدر صورتی که دمای بدن بیشتر از این مقدار بود باید حتما از دامپزشک کمک بخواهید. چراکه احتمالا گوسفند شما دچار عفونت شده است.

جلوگیری از بیماری شدن دام تازه خریداری شده

اگر در مناطق گرمسیر و پر کنه هستید و از مناطق سردسیر و کم کنه برای گله خود گوسفند و بره خریدید توصیه می‌شود سطح مراقبت از گوسفندان خود را افزایش دهید. به دلیل کم بودن استقامت این نوع دام های تازه به گرما و کنه امکان انتقال بیماری و تلف شدن حیوان وجود دارد که می توان با یکسری کارهای ساده از این خطر جلوگیری کرد.

برای کاهش شدت بیماری و افزایش سطح ایمنی بدن گوسفندان علاوه بر به کارگیری یک برنامه غذایی مقوی و همچنین واکسیناسیون منظم از مولتی ویتامین ها و دارو های تقویتی برای تسریع نمودن این روند استفاده نمایید.

مشکل عدم توجه دامداران به نوع درمان گوسفند بیماری و تهیه داروی مورد نیاز هر بیماری:

متاسفانه برخی از دامدارانی که به صورت سنتی به این کار می‌پردازند، به بیماری های گوسفندان گله خود اهمیت چندان نمی‌دهند. بعضی از این پرورش دهندگان دام سبک و سنگین به دلیل ناآگاهی هنگامی که یک یا چند راس دام آنها به بیماری خاصی مبتلا می‌شود، یا به صورت خودسرانه اقدام به درمان این حیوانات می‌کنند و یا از یک شخص کم تجربه و کم دانش برای حل این مشکل کمک می‌گیرند.
آنها با مراجعه به داروخانه های دامپزشکی و بدون مشورت با دکتر داروخانه و داشتن نسخه اقدام به تهیه یک داروی خاص بدون در نظر گرفتن عواقب این دارو می‌کنند.

به جز تاثیرات و عوارض نامطلوبی که هر دارو ممکن است بر سلامت گوسفندان و سایر دام ها داشته باشد، موضوع گرانی دارو نیز مشکل فزاینده دیگری است که در صورت تجویز نادرست، هزنیه زیادی را برای دامداران به وجود می‌آورد.

در کل حتما از دامپزشکان برای تجویز و مقدار مصرف دارو کمک بگیرد. سایر افراد درباره خواص دارو، ترکیبات آن، عوارض و نحوه مصرف دارو اطلاعات زیادی ندارند.